نفتی ها /فرسودگی ناوگان حمل و نقل یکی از معضلاتی است که از سال ۱۳۹۵ طی طرحی کلان قرار بود سالانه بخشی از خودروهای فرسوده از چرخه تردد خارج و ماشین‌های نو جایگزین آنها شوند؛ پروژه‌ای که فقط روی کاغذ نوشته شد.
امروز تراکتورها و کمباین‌های فرسوده در کنار خودروهای شخصی و عمومی درون‌شهری و برون‌شهری فرسوده، قاتل خاموش بخشی از مرگ و میرهایی است که در آمار به علت اصلی این فوتی‌ها اشاره نمی‌شود.
مازاد سوخت و هدررفت محصولات کشاورزی در مزرعه، بخشی از سرمایه‌های ملی است که روزانه به راحتی تبدیل به دود و ضایعات کشاورزی می‌شوند.
غلامرضا گل‌محمدی، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی عنوان کرد، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی که امروز آمار آن را بیش از ۳۰ درصد عنوان می‌کنند اگر به ۱۰ درصد برسد، تولیدات این حوزه را حداقل به سالانه ۱۴۵ میلیون تن می‌رساند. این عدد امروز حدود ۱۲۵ میلیون تن است. این امر با توجه به چالش‌های موجود در تأمین امنیت غذایی بسیار راه‌گشا برای حفظ سرمایه‌های ملی و منابع پایه کشور به شمار می‌رود.
همچنین ذبیح‌اله خدائیان، رئیس سازمان بازرسی کل کشور در جشن آغاز سال زراعی ۱۴۰۴-۱۴۰۵ با اشاره به ضایعات بخش کشاورزی تاکید کرد، برنامه‌هایی مانند تجمیع اراضی، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی، گسترش سردخانه‌ها و بازارهای صادراتی از جمله راهکارهای کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری در حوزه کشاورزی است؛ هدررفت ۳۰ درصدی محصولات از مزرعه تا سفره، غذای ۲۰ میلیون نفر بوده، ضمن این که ۱۳ میلیارد متر مکعب آب برای تولید این محصولات به مصرف رسیده است.
بنا بر گزارشی که بهمن ۱۴۰۲ در خبرگزاری مهر منتشر شد،
بخشی از ضایعات محصولات کشاورزی مربوط به ماشین آلات کشاورزی بوده که در این گزارش آمده است، بر اساس آخرین آمار و اطلاعاتی که از بخش‌های دیگر، گزارش شده است تقریباً ۲۱ میلیون تن محصول فقط در حوزه تولید غلات شامل گندم، جو شلتوک و ذرت دانه‌ای، سالانه در حال از بین رفتن است. با یک حساب سرانگشتی اگر فقط یک درصد تلفات این بخش را کاهش دهیم، با قیمت میانگین ۱۵ هزار تومان برای محصولات، تقریباً ۳ هزار میلیارد تومان (همت) سالانه صرفه‌جویی ارزی خواهیم داشت.
آمار ضایعات سوخت در بخش کشاورزی
متأسفانه نه تنها سرمایه گذاری مورد نیاز در حوزه فناوری انجام نمی‌شود بلکه خسارت‌های ناشی از سوخت اضافه و تبدیل شدن محصولات کشاورزی به ضایعات، زیان بسیاری به اقتصاد کشور تحمیل کرده است.
مجموع تراکتورهای کشور تا پایان سال ۱۴۰۱، ۵۸۹ هزار دستگاه گزارش شد که از این عدد ۳۰۶ هزار دستگاه یعنی حدود ۵۲ درصد، عمر بالای ۱۳ سال داشتند. خسارت‌های تخمین زده شده در تراکتورهای سبک و نیمه سنگین با توجه به مصرف سوخت آنها که از طریق موتور قابل پیگیری است، عدد بزرگی را نشان می‌دهد. علاوه بر آن ماشین‌های کشاورزی چون از توان کششی استفاده می‌کنند، تلفات یا افزایش سوخت ناشی از فرسودگی سیستم انتقال توان هم تأثیر مستقیم در افزایش سوخت دارد؛ البته متأسفانه مطالعه ویژه و قابل استنادی در مورد ماشین‌های کشاورزی و تأثیر فرسودگی بر افزایش مصرف سوخت انجام نشده است.
بررسی‌های کارشناسی نشان داده متوسط سوخت تراکتورهای سبک تقریباً ۲ لیتر در ساعت و نیمه سنگین ۲.۴ لیتر در ساعت است که یک برآورد کارشناسی نشان داده تقریباً ۴۰۲ میلیون لیتر سوخت اضافه، ناشی از فرسودگی در این ماشین آلات (با توجه به عدد فرسودگی ماشین آلات در سال ۱۴۰۲) به مصرف می‌رسد.
خسارت مالی ناشی از این میزان سوخت اضافه با مبلغ هر لیتر ۳۵۰ تومان، عددی بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیارد تومان در سال می‌شود.
یارانه سوخت و ایجاد آلودگی زیست محیطی
مصطفی وحیدزاده، عضو انجمن تولیدکنندگان تراکتور ایران درباره این معضل و چگونگی جایگزینی ماشین آلات فرسوده به خبرنگار مهر، گفت: ما راجع‌به بحث نوسازی ماشین‌آلات کشاورزی، طرحی را پیشنهاد دادیم. طی نامه‌ای به وزرای نفت، صنعت، معدن و تجارت و نیز جهاد کشاورزی برای جایگزینی تراکتورهای فرسوده اعلام آمادگی شد.
وی افزود: اگر یک تراکتور فرسوده از چرخه مصرف خارج و یک نو جایگزین آن شود، در هر ۱۰۰۰ ساعت کارکرد، رقم قابل توجهی صرفه جویی سوخت اتفاق می‌افتد.
وی ادامه داد: تراکتورهای نو در هر ۱۰۰۰ ساعت کارکرد تقریباً ۹ هزار لیتر مصرف سوخت دارند این عدد برای تراکتورهای فرسوده ۱۱.۷۰۰ لیتر است. در واقع پولی که در قالب یارانه برای سوخت در بخش ماشین آلات کشاورزی لحاظ شده با این ۲.۷۰۰ لیتر مازاد مصرف در حال هرز رفتن است؛ ضمن این که عدم این نوسازی و مازاد سوخت، آلودگی زیست‌محیطی را نیز برای کشور به دنبال دارد.
هدررفت سوخت کشاورزی معادل ۳۶ هزار تراکتور است
این مسئول صنفی اظهار کرد: انجمن پیشنهاد داده تا تراکتورهای فرسوده جمع آوری و با ماشین آلات نو جایگزین شوند زیرا ظرفیت آن در کشور موجود است.
وحیدزاده در ادامه سخنان خود با اشاره به رایزنی‌های انجام شده با نمایندگان مجلس شورای اسلامی و وزارتخانه‌های مرتبط با این موضوع، تصریح کرد: با این نوسازی سالانه حدود ۳۶ هزار میلیارد تومان (همت) فقط صرفه جویی در بخش سوخت کشاورزی خواهیم داشت. این عدد یعنی معادل ۳۶ هزار تراکتور رایگان به بخش کشاورزی اختصاص دهیم.
عضو انجمن تولیدکنندگان تراکتور ایران، گفت: امروز کشاورز به دلیل نداشتن قدرت خرید با تراکتوری که حداقل برای ۴۰ سال پیش است در حال کشت و کار روی اراضی کشاورزی است.
وی افزود: اتفاقاً خوشحال است که تراکتور کار می‌کند حتی اگر نو نباشد؛ اما غافل از مصرف انرژی و سوخت مازاد آن بوده که آسیب‌های زیادی به اقتصاد کلان کشور تحمیل می‌کند.
وحیدزاده با تاکید بر این که برای تحقق این امر باید برای کشاورز جذابیت ایجاد شود، ادامه داد: به عنوان مثال، دولت در بودجه سالانه باید اعتباری برای نوسازی مکانیزاسیون لحاظ کند.
وی یادآور شد: اگر این گونه عمل می‌شد که تراکتور فرسوده به قیمت کارشناسی به اضافه در نظر گرفتن تسهیلات و وام با بهره پایین جمع آوری شود، قطعاً کشاورزان هم همراهی می‌کردند.
این مسئول صنفی با بیان این که تنها راه حل این معضل، تسهیلات ارزان قیمت است تا جذابیت برای کشاورز ایجاد کند، عنوان کرد: اگر این طرح به مرحله اجرا برسد و دولت در بودجه عمومی با موافقت قوه مقننه مصوب کند، پیش بینی می‌شود سالانه ۱۰ تا ۱۵ هزار تراکتور قدیمی نوسازی شود.
وی گفت: در حال حاضر بالای ۳۰۰ هزار تراکتور قدیمی در مزارع کشور در حال فعالیت هستند که هر یک در هر ۱۰۰۰ ساعت کار حدود ۲.۷۰۰ لیتر گازوئیل مازاد می‌سوزانند.
وحیدزاده اظهار امیدواری کرد تا از طریق لایحه‌ای که دولت پیش از پایان سال، تقدیم مجلس شورای اسلامی می‌کند این موضوع مهم را لحاظ کند تا مانع هدررفت این یارانه شود.
کیفیت فدای کمیت
مصرف سوخت در کشور بالا است و کنار آن هزینه‌بری که یارانه سوخت دارد طی سال‌های اخیر واقعاً تعداد روزهای پاک را بسیار محدود کرده است. اما برخی کاربران حوزه کشاورزی اظهار می‌کنند ۴ دهه است با یک تراکتور خارجی فعالیت دارند و این تراکتور خارجی را به یک تراکتور نو ساخت داخل ترجیح می‌دهند.
عضو انجمن تولیدکنندگان تراکتور ایران در پاسخ به این گلایه کشاورزان نسبت به کیفیت ماشین آلات کشاورزی تولید داخل، اظهار کرد: بیشتر تراکتورهای موجود حتی از دهه‌های قبل، مربوط به تولیدات داخل است. شاید ۲ یا ۳ درصد تراکتورهای دهه مثلاً ۶۰ تراکتورهای اروپایی بودند که وارد می‌شدند. امروز تراکتوری که در کشور ۸ یا ۹ هزار دلار قیمت دارد، بله با آن تراکتور اروپایی که آپشن های متنوعی دارد بسیار متفاوت است. تراکتورهای اروپایی با آپشن های متنوع پاسخگوی مزارع کشور ما نیستند زیرا بیشتر مزارع کشور خرد و کوچک مقیاس هستند.
وی با اشاره به قیمت این دو نوع تراکتور، ادامه داد: تراکتور داخلی ۹ هزار دلاری که ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون تومان قیمت دارد بسیار ارزان‌تر از نوع اروپایی یا مبلغ ۶ تا ۷ میلیارد تومان است. ضمن این که کیفیت محصولات تولید داخل در اندازه‌ای است که به ۲۵ کشور جهان صادر می‌شود. در واقع تمام استانداردهای اوراسیا و کشورهایی که به آنها صادرات انجام می‌شود، در این تولیدات لحاظ شده است. شاید در برخی مقاطع به دلیل برخی از قطعات خاص مشکلاتی ایجاد شده باشد ولی گارانتی ۲ ساله خدمات لازم را ارائه می‌دهد.
وحیدزاده با بیان این که مقایسه تولیدات داخل که مخصوص زراعت کشور است با انواع خارجی که برای مقیاس‌های بزرگ ساخته می‌شوند، همخوانی ندارد، ادامه داد: حتی برخی از کشورهای منطقه مثل افغانستان، عراق، کشورهای حاشیه خلیج فارس، کشورهای همسایگان شمالی و کشورهای افریقایی توان خرید تراکتورهای ۷ تا ۸ میلیارد تومانی را ندارند. این نوع ماشین‌آلات برای مزارع بزرگ و بالای ۱۰ تا ۱۵ هزار هکتار صرفه اقتصادی دارد.
ارزبری ماشین‌آلات کشاورزی
وی درباره میزان داخلی سازی ماشین آلات کشاورزی از جمله تراکتور هم گفت: تقریباً بالای ۹۵ درصد آنها در داخل تولید می‌شوند. واردات ۵ درصد باقی مانده هم مربوط به فناوری و توان طراحی نیست، بلکه به لحاظ اقتصادی داخلی سازی آنها مقرون به صرفه نیست. به عنوان مثال، حاشیه سود برخی قطعات با تیراژ بالاتر از دو میلیون بوده در حالی که ما در داخل فقط به ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ تیراژ نیاز داریم.
وحیدزاده در پایان گفت: داخلی سازی این قطعات بهای تمام شده را بالا برده و قیمت نهایی را افزایش می‌دهد./مهر
