نفتی ها /نخستین حاشیه این هفته "نفتی‌ها" را با دلیل تعطیلی بیش از ۲۱ استان کشور آغاز می‌کنیم؛ امروز بیش از ۲۱ استان کشور تعطیل شد. بر اساس اطلاعیه‌های تعطیلی استان‌ها، دلیل تعطیلی‌ها عمدتا کاهش دما و مدیریت مصرف انرژی بوده است. با این وجود باید دید که آیا واقعا هوا سردتر شده یا بحران انرژی به اوج خود رسیده است؟
با توجه به اطلاعیه‌های تعطیلی استان‌های مختلف، باید گفت که عمده دلیل تعطیلی، سرمای هوا، مدیریت مصرف انرژی و در برخی موارد، آلودگی هوا بوده است.
ازجمله استان‌هایی که به دلیل آلودگی هوا تعطیل شدند می‌توان به استان‌های تهران، البرز و آذربایجان شرقی اشاره کرد که تصمیم تعطیلی این استان‌ها در کارگروه اضطرار آلودگی هوای استان گرفته شده است. البته لازم به ذکر است که دلیل آلودگی هوا، در کنار موضوع مدیریت مصرف انرژی عنوان شده است.
با توجه به اطلاعیه‌های تعطیلی استان‌های مختلف می‌توان گفت که اکثر تعطیلی‌ها به دلیل سرمای هوا و مدیریت مصرف انرژی است. در این زمینه باید دید که دمای هوا و شاخص آلایندگی هوا نسبت به روز و هفته‌های گذشته چقدر تغییر کرده است؟ آیا میزان تغییر به قدری بوده که کشور را به تعطیلی بکشاند؟
در حالی که دلیل تعطیلی بیش از ۱۹ استان، سرمای هوا و مدیریت مصرف انرژی عنوان شده، اما گزارش‌های هواشناسی حاکی از آن است که دمای هوا نسبت به هفته گذشته افزایش یافته است.
دانشگاه تهران
دمای هوای تهران در روز شنبه ۱۵ دی ماه، بیشینه ۹ درجه بالای صفر و کمینه صفر داشت. روز دوشنبه ۱۷ دی ماه هم در بالاترین حالت به ۸ درجه و در کمترین حالت به ۳ درجه رسید. با این حال، کمینه دمای هوای پایتخت روز جمعه ۲۱ دی به ۴ درجه سانتی گراد و بیشینه دما به ۱۳ درجه سانتی‌گراد بالای صفر رسید. این روند به وضوح افزایش دما را نشان می‌دهد؛ تاجایی که پیش‌بینی هوای امروز یعنی شنبه ۲۲ دی ماه، حداقل دمای ۵ و حداکثر دمای ۱۳ درجه سانتی‌گراد را نشان داد.
حال به دو استان سردسیر نگاهی انداخته می‌شود. بیشینه دمای هوا شهرکرد در ۱۵ دی ماه، به‌عنوان سردترین مرکز استان در کشور، به ۸ درجه و کمینه دما به ۱۴ درجه زیر صفر رسید. با این حال، بیشینه دمای هوای شهرکرد در روز شنبه ۲۲ دی ماه، ۱۱ درجه و کمینه دما ۶ درجه زیر صفر پیش‌بینی شده است.
بیشینه دمای هوای شهر سنندج، در روز شنبه ۱۵ دی ماه، ۸.۴ درجه سانتی‌گراد و کمینه دما ۷.۹ درجه زیر صفر گزارش شد. با این حال، بیشینه دمای هوا جمعه ۲۱ دی ماه، ۱۰.۹ درجه و کمینه دما ۴.۸ درجه زیر صفر بود و امروز شنبه ۲۲ دی ماه، بیشینه دما ۱۲.۳ و کمینه دما همان ۴.۸ درجه زیر صفر پیش‌بینی شده است.
با توجه به این روند، باید گفت که مشخصا دمای هوای هوا نسبت به هفته گذشته افزایش داشته است. در واقع، دلیل تعطیلی برخی از استان‌ها در حالی کاهش دما عنوان شده که مطابق داده‌های هواشناسی، دمای هوا افزایش داشته است. از این رو باید پرسید که چرا با وجود افزایش دما، مسئولان علت تعطیلی را کاهش دما عنوان کرده‌اند؟
دلیل تعطیلی استان تهران در کنار مدیریت مصرف انرژی، آلودگی هوا عنوان شده است. شاخص کیفیت هوای امروز تهران عدد ۱۴۷ را نشان می‌دهد. این در حالی است که شاخص آلایندگی هوا روز سه‌شنبه ۱۸ دی ماه نیز دقیقا ۱۴۷ بود. باید پرسید که اگر بناست با این درجه از آلایندگی تهران تعطیل شود، پس چرا سه‌شنبه هفته گذشته تعطیل نشد؟
نکته جالب‌تر آن است که روز ۲۰ آذرماه سال جاری، شاخص آلاندگی هوا ۱۵۶ بود. این بدان معناست که در همین ماه گذشته، روزهایی وجود داشت که هوا آلوده‌تر از امروز بود، اما تعطیل نشد. پس چرا همان روز ۲۲ دی ماه که شاخص آلایندگی پایین‌تر بوده، تعطیل شده است؟
با توجه به افزایش دمای هوا و تعطیلی کشور، باید دید که چرا هشدار مدیریت مصرف انرژی داده شده است؟ اگر با توجه به افزایش دمای هوا همچنان بیم کمبود انرژی وجود دارد، باید گفت که زنگ خطر بحران انرژی به صدا در آمده است. چراکه دمای هوا کاهش نیافته و منطقا مصرف گاز نیز تغییر غیرمنتظره‌ای ندارد. با این حال، مسئولان، کشور را به دلیل کمبود انرژی تعطیل کرده‌اند!
پیش‌تر در ۱۶ دی ماه، عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، در حاشیه بازدید از چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر عنوان کرد: سوخت‌رسانی روزانه، بر حسب سوخت معادل به نیروگاه‌ها، مناسب است و اکنون میزان خاموشی‌ها کاهش یافته است.
سوخت معادل نیروگاهی همان گازوئیل و مازوت است. اگر میزان سوخت معادل به اندازه کافی وجود دارد، پس چرا کشور حتی با وجود افزایش دما تعطیل می‌شود؟
نکته جالب توجه آن است که برخی استان‌ها نیز به دلیل آلودگی هوا تعطیل شده‌اند. آلودگی هوا که مشخصا ناشی از مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها و البته کیفیت پایین بنزین داخلی است. با این وجود باید گفت که مسئولان برای تولید برق، هم مازوت می‌سوزانند و هم به مشکل بحران کمبود سوخت نیروگاهی برخوردند.
این بحران به قدری جدی است که حتی با وجود افزایش دما هم کشور تعطیل می‌شود تا مصرف گاز و برق پایین بیاید. در این بین باید گفت که هم در کشور مازوت سوزانده می‌شود و زندگی شهروندان به خطر می‌افتد و هم کشور را تعطیل و رفت‌وآمد روزمره مردم را مختل می‌کنند، چراکه دیگر سوخت کافی برای تامین نیاز همه مردم وجود ندارد!
باز هم مردم مقصرند!
مسئولان در مواجهه با این بحران، باز هم مردم را مقصر می‌شمارند. طبق اعلام شرکت ملی گاز ایران، در روز جمعه ۲۱ دی ماه، میزان مصرف گاز کشور به ۸۶۸ میلیون مترمکعب رسید. همچنین ۷۰ درصد از میزان کل مصرف در بخش خانگی به ثبت رسیده که این میزان مصرف در مقایسه با روز مشابه سال گذشته با افزایش ۱۰ درصدی همراه بوده است.
در این زمینه باید گفت که مسئولان توجهی به این موضوع ندارند که افزایش هرساله مصرف گاز یا برق امری قابل پیش‌بینی است و باید نسبت به تامین گاز یا برق موردنیاز از قبل برنامه‌ریزی کنند. موضوع افزایش فصلی و سالانه گاز و برق، موضوعی نیست که بتوان مردم را نسبت به آن مقصر دانست. بلکه مقصر کسانی هستند که با وجود امکان برنامه‌ریزی برای افزایش تولید متناسب با مصرف، باز هم کاری انجام ندادند و پیش از آن، با گازکشی‌های بی‌رویه، شرایط مصرف بی‌رویه گاز را فراهم کردند.
این موضوع نشان از آن دارد که کمبود انرژی در کشور علنا به بحران عظیمی تبدیل شده است که دیگر انکارپذیر نیست. بحرانی که زیست هرروزه مردم را با خطر مواجه می‌کند.
دومین حاشیه هم به افشای ۱۰ هزار ایمیل شرکت نفتکش ایرانی می‌پردازد؛ رویترز با انتشار گزارشی مدعی شده است به‌رغم مشکلات و تحریم‌های بین‌المللی علیه صنعت نفت ایران، روند صادرات نفت ایران از طریق راه‌های پیچیده ادامه دارد. رویترز اطلاعات گزارش را از طریق هک کردن بیش از ۱۰ هزار ایمیل از شرکت تندر صحرا به دست آورده است.تحریم‌های آمریکا علیه صنعت نفت ایران، ایران را در شیوه فروش نفت ایران دچار مشکلات فراوانی کرده است. ایران با استفاده از شبکه‌ای پیچیده از شرکت‌ها، کشتی‌ها و روش‌های غیرشفاف، تجارت نفت را تداوم می‌بخشد. این تجارت، اقتصاد نفتی ایران را زنده نگه داشته است.
بر اساس گزارشی که رویترز منتشر کرده، یکی از ابزارهای کلیدی ایران در دور زدن تحریم‌های نفتی، شرکت «تندر صحرا» مستقر در تهران است. این شرکت که در ظاهر به عنوان یک شرکت پیمانکاری در حوزه نفت و گاز معرفی می‌شود، در واقع شبکه‌ای از نفتکش‌ها و کشتی‌های سایه‌ای را مدیریت می‌کند که نفت ایران را به صورت پنهانی به بازارهای جهانی می‌رساند.
«تندر صحرا» به ناوگانی از کشتی‌های ناشناس یا کشتی‌هایی با هویت‌های جعلی متکی است که نفت ایران را از طریق انتقال کشتی به کشتی (STS) به خریداران در آسیا، عمدتا چین، تحویل می‌دهند. این نفتکش‌ها معمولاً سیستم شناسایی خودکار (AIS) خود را خاموش می‌کنند یا اطلاعات موقعیت‌یابی جعلی ارسال می‌کنند تا ردیابی نشوند.
در دوره‌ای که ایمیل‌های هک‌شده تندر صحرا از سوی گروه «پرانا نتورک» فاش شد، این شرکت حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت صادر کرد که ارزش آن طبق میانگین قیمت بازار در سال ۲۰۲۳، حدود ۱.۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود. صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۵۳ میلیارد دلار بود که این رقم در سال ۲۰۲۴ به بالاترین سطح خود از سال ۲۰۱۸ رسید.
طبق گزارش رویترز، تندر صحرا از ناوگانی متشکل از ۳۴ نفتکش استفاده می‌کند که به طور مداوم بین خلیج فارس، آسیا، آمریکای لاتین و روسیه در حرکت هستند. نفتکش‌هایی مانند «رمی» و «ون‌یائو» نقش مهمی در این عملیات دارند. کشتی«دون»، که یک نفتکش بسیار بزرگ است، قادر به حمل ۲.۲ میلیون بشکه نفت است و معمولاً نفت خام را از کشتی‌های کوچک‌تر مانند «رمی» دریافت می‌کند.
در برخی موارد، کشتی‌ها نه‌تنها با نام و رنگ جدید به دریا بازمی‌گردند، بلکه حتی اسناد بارگیری، گواهی مبدأ و سایر مدارک مرتبط با محموله‌ها جعل می‌شود تا منشاء نفت به کشورهای دیگر مانند عراق یا مالزی نسبت داده شود. این تکنیک‌ها به ایران اجازه می‌دهد نفت خود را در بازار جهانی با نام دیگری بفروشد.
بر اساس ایمیل‌های فاش‌شده، نفتکش «رمی» اغلب از نام جعلی استفاده می‌کرد تا نفت ایران را حمل کند. در یک مورد خاص، در مارس ۲۰۲۳، رمی ۷۵۸ هزار بشکه نفت را در تنگه مالاکا از کشتی دیگری به نام «Shanaye Queen» منتقل کرد. سیستم شناسایی خودکار کشتی«Shanaye Queen» در آن زمان موقعیت جعلی ۲۵۰ کیلومتر دورتر را نشان می‌داد، اما تصاویر ماهواره‌ای حاکی از آن بود که این کشتی در کنار رمی قرار داشته است.
این نوع جعل اطلاعات، که به عنوان «AIS spoofing» شناخته می‌شود، یکی از روش‌های رایج در شبکه نفتکشهای سایه‌ای است. این تکنیک باعث می‌شود به نظر برسد کشتی‌ها در حال حرکت در مسیرهای غیرمنطقی هستند یا به طور غیرعادی در یک مکان ثابت مانده‌اند.
علاوه بر جعل مکان کشتی‌ها، شبکه تندر صحرا اسناد مختلفی مانند بارنامه‌ها و گواهی‌های مبدأ را جعل می‌کند. در یک نمونه، تندر صحرا از اسناد جعلی عراقی برای صادرات نفت ایران استفاده کرد. اما مقامات عراقی پس از بررسی اسناد اعلام کردند این مدارک بسیار ضعیف و غیرقابل قبول هستند و هیچ سابقه‌ای از بارگیری نفت از بندرهای عراق برای محموله مورد نظر وجود ندارد
ایران تنها کشوری نیست که از این شبکه استفاده می‌کند. تندر صحرا همچنین برای کمک به صادرات نفت از کشورهای تحریم‌شده دیگر مانند روسیه و ونزوئلا وارد عمل شده است. طبق ایمیل‌های فاش‌شده، کشتی‌های این شبکه، نفت خام روسیه و ونزوئلا را نیز حمل کرده‌اند و این نفت‌ها عمدتاً به چین ارسال شده است.
در آگوست ۲۰۲۲، یکی از نفتکشهای این شبکه با نام «ون‌یائو» ۱.۹ میلیون بشکه نفت خام ونزوئلا را بارگیری کرد. این کشتی پس از بارگیری به مدت دو هفته در ساحل برزیل لنگر انداخت و سپس به سمت چین حرکت کرد.
در نمونه‌ای دیگر، در کریسمس ۲۰۲۳، نفتکش «رمی» ۱.۰۵ میلیون بشکه نفت روسیه را از نفتکش «اومبا» در مورمانسک روسیه بارگیری کرد. این نفت برای شرکت گازپروم، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت روسیه، حمل می‌شد و خریدار نهایی آن شرکت ملی نفت چین بود.
گرچه ایالات متحده در آوریل ۲۰۲۳ شرکت تندر صحرا را تحریم کرد، بسیاری از کشتی‌های این شبکه همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. تاکنون ۲۱ کشتی از این ناوگان از جانب آمریکا تحریم شده است، اما ۱۳ کشتی همچنان خارج از لیست تحریم‌ها قرار دارند.
مقامات چینی در پاسخ به سوالات رویترز اعلام کردند از فعالیت تندر صحرا در چین اطلاعی ندارند و بار دیگر گفتند با تحریم‌های یک‌جانبه ایالات متحده مخالف هستند.
افشاگری‌های اخیر نشان می‌دهد چگونه ایران با استفاده از شبکه‌های غیرشفاف و روش‌های پیچیده، توانسته تحریم‌های غرب را دور بزند و نفت خود را به بازارهای جهانی صادر کند. این شبکه‌ها نه‌تنها به ایران اجازه می‌دهند اقتصاد خود را زنده نگه دارد، بلکه به سایر کشورهای تحریم‌شده مانند روسیه و ونزوئلا نیز کمک می‌کنند.
با افزایش فشارهای بین‌المللی، به نظر می‌رسد ایران همچنان به توسعه این شبکه‌های سایه‌ای ادامه می‌دهد تا تجارت نفت خود را حفظ کند و منابع مالی مورد نیازش را تامین کند.
آینده صادرات نفت ایران چگونه می‌شود؟
چین بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است و به طور مداوم از تحریم‌های آمریکا سرپیچی می‌کند. در سال ۲۰۲۴، حدود ۹۱ درصد از صادرات نفت ایران به چین اختصاص داشت که نسبت به سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. چین بارها اعلام کرده تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا را غیرقانونی می‌داند و به تعاملات اقتصادی خود با ایران ادامه می‌دهد.
بخش عمده‌ای از نفت ایران به پالایشگاه‌های مستقل چین موسوم به «تی‌پات» منتقل می‌شود که کمتر تحت تاثیر فشارهای سیاسی قرار دارند. چراکه این پالایشگاه‌ها خصوصی هستند و از سیاست‌های رسمی دولت چین و قوانین بین‌المللی مصون هستند. از این رو، این پالایشگاه‌ها نقش مهمی در ادامه صادرات نفت ایران ایفا می‌کنند.
با وجود موفقیت ایران در صادرات نفت، موانعی نیز وجود دارد. اخیراً برخی از بندرهای چین، از جمله بندر شاندونگ، اعلام کرده‌اند که ورود نفتکشهای تحت تحریم آمریکا ممنوع است. این اقدام می‌تواند بخشی از صادرات نفت ایران را مختل کند و درآمدهای این کشور را تحت تاثیر قرار دهد. البته گزارش رویترز نشان می‌دهد ایران برخی از محموله‌های صادراتی خود را با نفتکش‌هایی که به اسم ایران فعالیت نمی‌کنند انجام می‌دهد.
این بدان معناست که شاید صادرات ایران به همین شیوه ادامه پیدا کند. با این حال، ایران همچنان از راه‌های جدید برای مقابله با این محدودیت‌ها استفاده می‌کند. شبکه‌ای از کشتی‌ها و شرکت‌های پوششی که در نقاط مختلف جهان مستقر هستند، به ایران کمک می‌کنند این چالش‌ها را مدیریت کند.
ایران با استفاده از شبکه‌های پیچیده، توانسته تحریم‌های شدید نفتی را دور بزند و به صادرات نفت خود ادامه دهد. این درآمدها برای اقتصاد ایران حیاتی است. با این حال، آینده صادرات نفت ایران همچنان به تحولات سیاسی بین‌المللی، به‌ویژه در آمریکا و چین، بستگی دارد.
سومین حاشیه این هفته تلاش امارات برای گرفتن جای ایران در ارمنستان می‌پردازد؛ احسان موحدیان کارشناس مسائل قفقاز می گوید: ارمنستان در حوزه انرژی که اتفاقاً نقطه قوت ایران است، نیازهای زیادی دارد. این کشور در تأمین بنزین و گازوئیل خود دچار مشکل است که ما می‌توانیم با ایجاد پالایشگاه‌های کوچک این نیاز را برطرف کنیم.
به دلیل غفلت ما، هنوز یک خط لوله نفت به سمت ارمنستان ایجاد نشده تا با ایجاد پالایشگاه، انرژی ارمنستان تأمین شود و این کشور بیش از گذشته به ایران نزدیک شود.در حال حاضر امارات تلاش می‌کند جای ایران را در بازار فراورده‌های نفتی ارمنستان بگیرد و به دنبال تأسیس یک پالایشگاه در این کشور است.
نکته جالب اینکه امارات می‌خواهد این پالایشگاه را در استان سیونیک ایجاد کند که با توجه به روابط حسنه امارات و آذربایجان، نفت موردنیازش را از باکو خریداری خواهد کرد.اگر امارات و آذربایجان یک خط لوله نفت به استان سیونیک احداث کنند، امنیت ایران بیش از گذشته به خطر افتاده و این پالایشگاه زمینه‌ساز ایجاد کریدور جعلی زنگزور خواهد شد.