نفتی ها /در آستانه سردترین ماه‌های سال ۱۴۰۴، دولت چهاردهم و شرکت ملی نفت ایران با اطمینان از رشد ظرفیت تولید، «زمستان بدون ناترازی» را هدف‌گذاری کرده‌اند. شواهد میدانی از پارس جنوبی تا خطوط انتقال شمال و شمال‌غرب کشور نشان می‌دهد پروژه‌هایی که در تابستان برای تعمیرات اساسی (اورهال) برنامه‌ریزی شده بود، حالا به فاز بهره‌برداری رسیده و در مجموع بیش از ۹۲ درصد پیشرفت فیزیکی در عملیات اورهال سکوها و پالایشگاه‌های گازی پارس جنوبی ثبت شده است.
نبض تولید در پارس جنوبی
به استناد گزارش شرکت نفت و گاز پارس (POGC)، میدان عظیم پارس جنوبی که بیش از ۷۰ درصد گاز مصرفی کشور را تأمین می‌کند، امسال شاهد گسترده‌ترین برنامه اورهال در دو دهه اخیر بوده است. از مجموع ۳۹ سکوی فعال این میدان (۳۷ سکوی تولیدی و دو سکوی پشتیبان)، تعمیرات اساسی در ۲۹ سکو تا پایان مهر ۱۴۰۴ کامل شده و عملیات نهایی روی شش سکوی باقیمانده نیز در حال اتمام است.
این عملیات که تحت مدیریت علیرضا سرمدی معاون بهره‌برداری POGC اجرا شد، شامل تعویض تجهیزات فشار قوی، به‌روزرسانی سامانه‌های کنترل فرآیند و اصلاح خطوط انتقال زیرآبی بود. با اجرای این طرح، پایداری تولید در فازهای ۳ و ۴، و همچنین فازهای ۲۲ تا ۲۴ برای پیک مصرف زمستان تضمین شده است.
در مجموع، بیش از ۸۲ درصد برنامه اورهال سال ۲۰۲۵ (۱۴۰۴ شمسی) تاکنون پایان یافته است؛ عددی که به‌گفته وزارت نفت در پنج سال گذشته بی‌سابقه محسوب می‌شود و مستقیماً در افزایش بازدهی چاه‌های گازی نمایان خواهد شد.
پویایی در برابر افت فشار
با گذشت بیش از دو دهه از بهره‌برداری پارس جنوبی، افت تدریجی فشار طبیعی مخازن به یک دغدغه دائمی بدل شده است. دولت چهاردهم امسال از طرح جامع تقویت فشار گاز پارس جنوبی رونمایی کرد؛ طرحی که به‌گفته مدیر پروژه، محمدمهدی تَوسلی‌پور، قادر است ظرف سه سال آینده میانگین فشار تولیدی را در محدوده مطلوب نگه دارد و مانع مهاجرت گاز به سمت میدان قطری شمال شود.
این پروژه علاوه‌بر حفظ توازن تولید، بیش از ۱۷ هزار شغل مستقیم و ۵۰ هزار شغل غیرمستقیم ایجاد خواهد کرد و زمینه ارتقای توان طراحی تجهیزات کمپرسور و توربوجت‌های داخلی را فراهم کرده است. توَسلی‌پور در نشست اخیر انجمن مهندسی گاز ایران تأکید کرد که تأمین مالی این طرح باید در صدر اولویت‌های ملی قرار گیرد؛ زیرا هر واحد کاهش فشار، به معنای افت چند میلیون مترمکعبی تولید روزانه است.
ذخیره‌سازی؛ بیمه زمستان
در کنار تولید، توسعه مخازن ذخیره‌سازی گاز نیز ستون دیگری از سیاست «زمستان پایدار» است. به‌گفته رئیس شرکت ملی گاز، طرح توسعه مخزن ساروجه قم تا مهرماه به ۷۱ درصد پیشرفت فیزیکی رسیده و افزون بر آن، عملیات افزایش ظرفیت مخزن شوریجه نیز در حال اتمام است. هدف‌گذاری این طرح، ذخیره حدود ۵ میلیارد مترمکعب گاز تا پیش از دی‌ماه است تا در پیک مصرف، از فشار شبکه کاسته شود.
به موازات این برنامه، انتقال گاز از پارس جنوبی به شمال و شمال‌شرق با خطوط دوم سراسری (IGAT-۶ و IGAT-۹) تقویت شده؛ امری که به کاهش ریسک افت فشار در خراسان و مازندران در بهمن‌ماه کمک می‌کند.
تولید رکوردی و مسیر خودکفایی
در نشست خبری آخر مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، اعلام شد تولید روزانه گاز کشور برای نخستین‌بار به بیش از یک میلیارد مترمکعب در روز رسیده است؛ از این میزان، حدود ۷۴۰ میلیون مترمکعب برای مصارف خانگی، تجاری و نیروگاهی داخلی مصرف می‌شود و باقی برای تزریق به چاه‌های نفتی یا صادرات به ترکیه و عراق تخصیص یافته است.
طبق آمار رسمی، در فصل گرما تزریق گاز به چاه‌های نفتی به‌ویژه در مناطق کارون و مارون با ۶ درصد رشد نسبت به پارسال همراه بوده تا ظرفیت تولید نفت متناسب با طرح‌های توسعه صیانتی حفظ شود.
صادرات و تعادل داخلی
با وجود فشار مصرف داخلی، وزارت نفت اعلام کرده است که هیچ‌یک از قراردادهای صادراتی ایران در سال جاری متوقف نشد. صادرات گاز به ترکیه طبق قرارداد بوتاش، در محدوده ۲۷ میلیون مترمکعب روزانه ادامه دارد و صادرات به عراق نیز در سطح ۲۳ میلیون مترمکعب در روز پایدار مانده است.
اما تفاوت اصلی با سال‌های گذشته، مدیریت هم‌زمان عرضه داخلی و صادراتی است؛ زیرا در سال ۱۳۹۹ بخش‌هایی از کشور شاهد افت فشار گاز و قطع مقطعی شبکه بودند. امسال اما هم‌افزایی وزارت نیرو و نفت در استفاده از سوخت مایع پشتیبان در نیروگاه‌ها و کنترل تقاضا باعث شد ظرفیت صادرات حفظ و شبکه خانگی آرام بماند.
از بحران تا بازمهندسی
سیاست «بازمهندسی تأسیسات گازی» که از تابستان ۱۴۰۳ آغاز شد، در واقع واکنشی به بحران انرژی زمستانی ۱۴۰۱ بود؛ بحرانی که کشور را برای چند هفته در وضعیت قرمز شبکه قرار داد. بر اساس طرح جدید، هر پالایشگاه پارس جنوبی موظف شد پیش از مهرماه وارد فاز اورهال سالانه شود.
نمونه آن پالایشگاه فاز دوازده است که بزرگ‌ترین واحد فرآورش گاز ایران به‌شمار می‌رود. در این بخش، پروژه بهسازی توربین‌ها و مبدل‌های حرارتی با مشارکت شرکت‌های داخلی انجام شد و باعث افزایش ۱۷۰ میلیون فوت مکعبی ظرفیت فرآورش روزانه نسبت به سال قبل گردید. پالایشگاه‌های فاز نوزده و بیست‌وسه نیز تعمیرات بر اساس زمان‌بندی دقیق انجام دادند و تا پایان شهریور از مدار اورهال خارج شدند.
یکی از چالش‌های دائمی صنعت گاز ایران، تأمین قطعات خاص در شرایط تحریم است. در برنامه اورهال ۱۴۰۴، بیش از ۷۰ درصد قطعات مصرفی سازه‌ای و مکانیکی از تولیدکنندگان داخلی تأمین شده؛ موضوعی که در گزارش رسمی وزارت نفت به‌عنوان «نمونه موفق در تاب‌آوری صنعتی» معرفی شد.
در عملیات پارس جنوبی، شرکت‌های دانش‌بنیان نقش پررنگی در طراحی شیرآلات، توربوکمپرسورها و سیستم‌های کنترل Distributed داشته‌اند. این روند علاوه بر صرفه‌جویی ارزی، زمان تعمیرات را به‌طور متوسط از ۹۰ به ۶۵ روز کاهش داده است.
ثبات در توزیع و سامانه هوشمند مصرف
از نیمه مهرماه، سامانه «پایش هوشمند مصرف گاز» در مناطق شهری بالای ۵۰ هزار مشترک فعال شده است. این سامانه به شرکت ملی گاز امکان می‌دهد میزان مصرف لحظه‌ای و الگوی انحراف از میانگین را شناسایی و به‌طور خودکار پیامک هشدار برای مشترکان پرمصرف صادر کند.
در فاز آزمایشی این طرح در استان البرز، میانگین مصرف زمستانی واحدهای مسکونی ۱۲ درصد کاهش یافت. مدیرعامل شرکت ملی گاز پیش‌بینی کرده با اجرای کامل طرح در ۱۱ استان سردسیر، مصرف خانگی در دی‌ماه تا ۲۰ میلیون مترمکعب در روز کمتر شود؛ معادلی با ظرفیت تولید سه سکوی جدید پارس جنوبی.
دولت چهاردهم سیاست تثبیت بهای گاز خانگی را ادامه داده اما با اعمال فرمول تشویقی برای مشترکان کم‌مصرف و تعرفه افزایشی برای پرمصرف‌ها. طبق آمار رسمی، بیش از ۵۷ درصد مشترکان در سه‌ماهه تابستان در پله نخست و دوم باقی مانده‌اند؛ نشانه‌ای از اثرگذاری نسبی بر فرهنگ مصرف.
در بُعد اقتصادی، ثبات عرضه داخلی گاز، بخش تولید برق و صنایع پتروشیمی را نیز باثبات کرده است. تا مهر ۱۴۰۴، هیچ‌یک از نیروگاه‌های حرارتی به دلیل کمبود گاز از مدار خارج نشده‌اند و سطح تولید پتروشیمی‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶ درصد رشد داشته است.
یادمان نرود که گاز در ایران نه‌فقط سوخت خانگی، بلکه ستون پایه هزاران میلیارد تومان صادرات غیرنفتی است؛ از متانول تا اوره و آمونیاک. فقدان پایداری گاز، یعنی توقف ماشین صادرات.
مدیریت تقاضا و اعتماد عمومی
در شهریور امسال، شرکت ملی گاز با همکاری وزارت آموزش‌وپرورش کمپین «هر خانه یک درجه کمتر» را دوباره فعال کرد. در این طرح بیش از ۴۰ هزار مدرسه و مسجد در نصب سامانه هوشمند گرمایش شرکت کردند تا در دوره اوج سرما مصرف کنترل‌شود. چنین سیاست‌هایی، همراه با اطلاع‌رسانی شفاف رسانه‌ای، منجر به ارتقای حس امنیت انرژی در جامعه شده است.
امروز برخلاف زمستان ۱۳۹۹ یا ۱۴۰۱، نگرانی از قطع گاز در میان مردم به میزان محسوسی کاهش یافته است؛ نتیجه‌ای که به‌زعم کارشناسان، از ترکیب پیش‌دستی فنی (اورهال به‌موقع)، ذخیره‌سازی فعال و انضباط مدیریتی به دست آمده است.
پارس جنوبی امروز نه‌فقط نماد توان فنی، که سپر ملی در برابر سرمای زمستان است. با دستیابی به بیش از ۹۰ درصد پیشرفت در پروژه‌های اورهال، آغاز طرح تقویت فشار و افزایش ذخیره‌سازی، شرکت ملی گاز توانسته زیرساختی از اعتماد عمومی و تاب‌آوری فنی بسازد.
در حالی که جهان با نوسان قیمت انرژی و ناامنی عرضه دست‌وپنجه نرم می‌کند، ایران زمستان ۱۴۰۴ را با اطمینان از تولید بیش از یک میلیارد مترمکعب گاز در روز آغاز می‌کند؛ زمستانی شاید سرد، اما آرام — به لطف گاز ایرانی که سپر سرمای کشور است.
