نفتی ها /فائزه پناهی،آن‌طور که رسانه‌ها به نقل از وزیر نفت، عنوان نموده اند؛ گویا درحال‌حاضر، فرآیند صدور مجوز واردات بنزین سوپر برای بخش خصوصی به پایان راه رسیده و احتمالا پنج مجوز قطعی در این حوزه صادر شده است.»
اما ورود بنزین سوپر وارداتی به بورس انرژی با مجوز پنج شرکت خصوصی، تحولی است که هم می‌تواند به شفافیت بازار سوخت کمک کند و هم نگرانی‌های جدی درباره ساختار رقابت ایجاد کرده است؛ وزارت نفت می‌گوید با سپردن قیمت‌گذاری به بورس و حذف نقش مستقیم دولت، کشف قیمت بر پایه مکانیزم عرضه و تقاضا ممکن می‌شود. از منظر سیاست‌گذاری انرژی، این مدل یک مزیت مهم دارد: کاهش فشار بر بودجه عمومی و تأمین بخشی از کسری عرضه از مسیر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی. علاوه بر این، ورود قیمت‌های جهانی به محاسبات داخلی می‌تواند سیگنال واقعی‌تری از هزینه واردات سوخت به مصرف‌کننده منتقل کند.
در این میان پرسش اساسی در اقتصاد صنعتی آن است که آیا ساختار فعلی اجازه رقابت مؤثر می‌دهد؟ در ادبیات بازار، زمانی که تعداد عرضه‌کنندگان اندک است، وضعیت به سمت انحصار چندجانبه (Oligopoly) حرکت می‌کند. در چنین بازاری، حتی بدون توافق رسمی، شرکت‌ها می‌توانند رفتار یکدیگر را پایش کنند و با محدود کردن عرضه یا هم‌سویی قیمتی، مانع شکل‌گیری رقابت واقعی شوند؛ به‌ویژه در بازاری کوچک با پنج بازیگر، خطر کارتل‌سازی یا دست‌کم هماهنگی ضمنی (Tacit Collusion) بسیار بالاست، نمونه بارز در سطح جهانی، اوپک است که با هماهنگی تولیدکنندگان، حجم عرضه و قیمت جهانی نفت را مدیریت می‌کند.
از منظر مصرف‌کننده نیز، ابهام‌ها جدی است. وزیر نفت قیمت بنزین وارداتی را بیش از ۵۰ هزار تومان عنوان کرده است. اگر عرضه‌کنندگان با رفتار شبه‌انحصاری عمل کنند، این سطح قیمت می‌تواند تثبیت شود، حتی اگر هزینه‌های واقعی کاهش یابد. در چنین شرایطی، بورس انرژی به‌جای کشف قیمت تعادلی، عملاً به بستری برای «قیمت‌گذاری دستوری توسط بازار محدود» بدل خواهد شد.
با این حال نمی‌توان تمام ماجرا را منفی دید. بورس انرژی به‌عنوان یک بستر رسمی، شفافیت بیشتری نسبت به قراردادهای مستقیم دولتی دارد. ثبت معاملات، امکان نظارت نهادی و فراهم شدن دسترسی برای بازیگران جدید بالقوه، عواملی است که می‌تواند رانت‌های پشت‌پرده را کاهش دهد. مشروط به اینکه مقررات ضدانحصار فعال شود، دامنه ورود عرضه‌کنندگان افزایش یابد و نظارت مستمر بر رفتار پنج بازیگر اصلی صورت گیرد.
در نهایت، آینده سیاست جدید به این نکته بستگی دارد که آیا بورس انرژی می‌تواند از یک بازار محدود با ریسک کارتل به سمت یک بازار باز با ورود آزاد عرضه‌کنندگان حرکت کند یا خیر. در غیر این صورت، خطر تبدیل رقابت به یک نمایش و تثبیت قیمت‌های بالا همچنان جدی است.
مخاطبین عزیز پایگاه خبری–تحلیلی نفتی‌ها؛ شما می‌توانید از طریق پست الکترونیک naftiha.ir@gmail.com و دایرکت پیج اینستاگرام نفتی‌ها به آدرس @NaftihaNews برای ارائه نقطه نظرات، پیشنهادها، انتقادها و سایر پیام‌های خود با ما در ارتباط باشید.
