نفتی ها /مهم‌ترین مسئله پیش روی دولت جهت پیشبرد ساخت پتروپالایشگاه‌های کشور تدوین برنامه‌های تأمین منابع مالی این پروژه‌ها است؛ با توجه به سفر اخیر رئیس‌جمهور به چین و سابقه روابط با این کشور، بخشی از برنامه تأمین مالی این طرح‌های راهبردی می‌تواند سرمایهگذاری و اخذ فاینانس چین باشد.
اگرچه خام فروشی نفت امری سهل الوصول است، اما با تشدید تحریم‌های نفتی در سال ۹۷ و کاهش یکباره درآمدهای ارزی کشور، مضرات خام فروشی علاوه بر محرومیت از ارزش افزوده، بیشتر عیان شد.
وابستگی بودجه کشور به نفتخام، تحریم پذیری آسان و از همه مهم‌تر محروم‌شدن کشور از عواید تولید فرآورده‌های با ارزش نفتی از جمله معایب خام فروشی است. رویکرد توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز بجای خام‌فروشی، موجب ایجاد ارزش افزوده و رونق صنایع مرتبط با آن، اشتغالزایی مستقیم و غیر‌مستقیم شده و به علت کوچک شدن حجم معاملات و تنوع عملا نقش مهمی در بی تاثیر کردن آثار تحریم‌ها دارد.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم طرح ساخت پتروپالایشگاه‌ها که مقدمه خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی، فرار از تله انرژی مجازی، جلوگیری از خام‌فروشی و شکل‌گیری پارک‌های شیمیایی است در دستور کار وزارت نفت قرار گرفته است؛ مهم‌ترین مسئله پیش روی دولت جهت پیشبرد ساخت پتروپالایشگاه‌های کشور، تدوین برنامه‌های تأمین منابع مالی این پروژه‌ها است. با توجه به سفر اخیر رئیس جمهور کشورمان به چین و سابقه روابط با این کشور بخشی از برنامه تأمین مالی این طرح‌های راهبردی می‌تواند سرمایهگذاری و اخذ فاینانس چینی باشد.
* رویکرد چین در سرمایه‌گذاری‌های خارجی
بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد، چینیها پس از سال‌ها تلاش جهت تأمین مالی پروژه‌های توسعه‌ای در خارج از کشور در پی بحران مالی جهانی، چندین سال است که در یک روند نزولی قرار گرفته‌اند. پایگاه داده مالی توسعه خارج از کشور چین (CODF) که توسط مرکز سیاست توسعه جهانی دانشگاه بوستون مدیریت می شود، ۲۸ تعهد وام جدید در سالهای ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به ارزش مجموع ۱۰.۵ میلیارد دلار را برای چین ثبت کرده است که کمترین میزان در سال های اخیر بوده است.
شکل زیر تعداد و ارزش تعهدات وام چین به بخش‌های دولتی و خصولتی سایر دولت‌ها طی سالهای ۲۰۰۸-۲۰۲۱ را نشان می‌دهد. این مقدار شامل تعهدات وام از صندوق توسعه چین (DFIs)، بانک توسعه چین (CDB) و بانک صادرات و واردات چین (CHEXIM) است که همه آنها در ازای تضامین دولتی ارائه شده است.
پایگاه داده CODF، بین سال های ۲۰۰۸-۲۰۲۱ در مجموع ۱۰۹۹ تعهد تامین مالی توسعه خارجی چین را به ارزش مجموعاً ۴۹۸ میلیارد دلار ثبت کرده است، این سطح از وام‌دهی (۸۳ درصد از وام های دولتی بانک جهانی در طی این سال ها) DFIs چین را در میان فعال ترین صندوقهای توسعه جهان قرار داده است.
* تمرکز تامین مالی خارجی چین در کشورهای با استقلال سیاسی
اگرچه تامین مالی توسعه خارج از کشور چین در ارزش کل کاهش یافته است، اما داده‌های آماری نشان می‌دهد چین طی سالهای گذشته دامنه جغرافیایی سرمایه گذاری خود را نیز به میزان قابل توجهی کاهش داده و سیاست تامین مالی توسعه خارجی خود را به کشورهای خاصی معطوف نموده است.
در واقع چینیها با شعار «کوچک زیباست» تعامل اقتصادی خود طی سالهای اخیر را در کشورهای با استقلال سیاسی بیشتر شکل داده‌اند. بر همین اساس این کشور تمرکز خود از تامین مالی توسعه ۱۰۰ کشور را به تامین مالی در ۱۰ کشور آنگولا، آرژانتین، بنگلادش، برزیل، اکوادور، ایران، قزاقستان، پاکستان، روسیه و ونزوئلا متمرکز نموده است. مجموع تامین مالی توسعه این کشورها طی سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۱ ، مجموعا ۲۹۶.۳ میلیارد دلار یا ۵۹ درصد از کل تعهدات تامین مالی توسعه چین بوده است.
آماری که از سوی مرکز سیاست گذاری توسعه جهانی دانشگاه بوستون در ژانویه ۲۰۲۱ در مورد وضعیت فاینانس در سراسر جهان منتشر شده نشان می‌دهد بخش‌های بالادستی و میان دستی نفت و گاز و معادن، حمل و نقل و برق سه بخشی بوده‌اند که چینیها بیشترین تامین مالی توسعه‌ای را به آنها اختصاص داده‌اند؛ به طوری که ۳۳۱ میلیارد دلار یا ۶۶ درصد از کل تعهدات تامین مالی چین طی سالهای گذشته به این بخشها تعلق گرفته است.
ساخت پالایشگاه‌ها در دنیا یکی از برنامه‌های چین برای اختصاص وام یا تامین مالی خارجی به شمار می‌رود؛ روزنامه گلوبو در گزارشی در دسامبر ۲۰۱۱ از گشایش خط اعتباربانک توسعه چین برای سرمایه گذاری شرکت نفت دولتی ونزوئلا PDVSA در پروژه ساخت یک پالایشگاه نفت سنگین در برزیل خبر داده است.
فاینانس ۸ میلیارد دلاری پتروپالایشگاه کامپرج در برزیل در ازای دریافت نفتخام و سرمایه گذاری ۹۰۰ میلیون دلاری چینیها در ساخت یک پالایشگاه در کاستاریکا از جمله مواردی است که علاقه چینیها به تامین مالی این پروژه‌ها را نشان می‌دهد. اخیرا نیز سفیر چین در مکزیک از سرمایهگذاری ۶۰۰ میلیون دلاری بانک‌های چینی برای ساخت یک پالایشگاه نفت در بندر دوس بوکاس مکزیک در ایالت تاباسکو در جنوب شرقی مکزیک سخن گفته است.
* ضرورت توجه ویژه به فاینانس پروژه‌های پتروپالایشی و توسعه زنجیره ارزش در مذاکرات ایران-چین
نگاهی به آمارهای بانک مرکزی و جزئیات متغیر تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در فاصله سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که دولت قبل در عمل نسبت به سرمایهگذاری در صنایع کلیدی و حیاتی نفت و گاز بی‌توجه بوده است. با روی کار آمدن دولت سیزدهم صنعت نفت و گاز در اولویت سرمایهگذاری قرار گرفته است، رویکردی که موجب شد پروژه‌های نفت و گاز در راس پروژه‌های پیشنهادی به طرفهای چینی قرار گیرد.
در همین راستا احمد اسدزاده معاون امور بین الملل وزیر نفت در گفتگوی ویژه خبری با بیان علاقه مندی ایران به سرمایهگذاری و فاینانس چینیها در پروژه‌های زنجیره ارزش نفت و گاز اظهار داشت: «خام فروشی هنر نیست و ما باید سعی کنیم سرمایه گذاری داخلی و خارجی را به حوزه توسعه زنجیره ارزش معطوف کنیم و در همین راستا پتروپالایشگاه هایی که در جنوب تعریف کرده ایم که از مهم ترین پروژه های ارائه شده به طرف چینی است».
در این راستا ضرورت دارد مجموعه دستگاه دیپلماسی کشور و در رأس آن وزارت نفت با بهره‌گیری از تجربیات ناموفق گذشته حضور چین در فاینانس طرح‌های پالایشی کشور، با ارائه بسته‌های دقیق تأمین کننده منافع کشور از این ظرفیت استفاده کنند./فارس