نفتی ها /مهمترین منبع تولید انرژی پاک در دنیا در بادخیزترین نقطه ایران به جای استفاده بهینه و ارز آوری فراوان به معضلی برای مردم سیستان تبدیل شده بطوریکه از ابتدای امسال تاکنون سه هزار و ۲۵۲ نفر را راهی بیمارستان ها و مراکز درمانی کرده است.
منطقه سیستان که با بادهای خنک موسمی ۱۲۰ روزه، تالاب زیبای هامون و رودها و نهرهای جاری و سرسبزی محیط تا چند سال پیش به بهشت جنوب شرق کشور معروف بود اینک گرفتار بادهایی خوفناک همراه با گردوغبار و شن روان با بیش از ۱۶۰ روز تداوم در طول سال شده و زندگی مردم را در فصول بهار و تابستان تیره و تار کرده است؛ بادهایی که می تواند منبع تامین انرژی منطقه و صادرات آن به کشورهای نیازمند همسایه باشد.
سیستان بادخیزترین نقطه ایران است و ظرفیت تولید یک سوم نیاز برق کشور را دارد اما بر اساس آخرین اطلاعات سازمان انرژی های تجدید پذیر کشور هنوز هیچ نیروگاه بادی در این منطقه ایجاد نشده است.
شهریور رو به پایان است و رفته رفته از شدت این بادها کاسته می شود و امسال هم این ظرفیت جز خسارت نتیجه ای نداشت. فرصتی مغتنم که با بسته شدن آب به روی رودخانه هیرمند و خشکی ۱۰۰ در صد تالاب بین المللی هامون هر سال از دست می رود.
باد به عنوان یکی از انرژی های پاک در دنیا این روزها بلای جان و سلامتی مردم سیستان شده است به طوری که به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان از ابتدای سال ۹۷ تاکنون سه هزار و ۲۵۲ نفر به دلیل مشکلات تنفسی، قلبی، چشمی و حوادث ترافیکی ناشی از توفان به مراکز درمانی مراجعه کرده اند و از این تعداد ۶۴۴ نفر به دلیل وخامت اوضاع جسمانی در بیمارستان بستری شدند.
علاوه بر این گرد و خاک ناشی از وزش بادهای ۱۲۰ روزه در این منطقه به دلیل همجواری با کشورهای افغانستان و پاکستان که از شرایط مناسب بهداشتی برخوردار نیستند ناقل بیماری های خطرناکی مانند سل است و بنا بر اعلام دانشگاه علوم پزشکی زابل، وجود حدود ۵۰۰ بیمار مبتلا به سل بر اثر ریزگردها و سوء تغذیه ناشی از خشکسالی، سیستان را به کانون سل در کشور تبدیل کرده است.
**بادهای ۱۲۰ روزه از گذشته تا حال
باد مشهورترین ویژگی اقلیمی منطقه سیستان در شمال سیستان و بلوچستان است که در زمان پر آب بودن تالاب هامون و عبور از روی آب در فصل تابستان موجب کاهش دما و ایجاد هوایی مطبوع و خنک می شد اما این روزها به یک تهدید تبدیل شده است.
پژوهشی با عنوان انرژی پتانسیل باد در کشور ایران در سال ۱۳۸۵ انجام شد که بادهای ۱۲۰ روزه سیستان را معروف‌ترین بادهای محلی ایران معرفی کرد. براساس تعریف این پژوهش این بادها از اواسط ماه می (اوایل خرداد ماه) تا اواسط ماه سپتامبر (اواخر شهریور) در منطقه وسیعی می وزند.
در ۲۰ سال گذشته وقوع خشکسالی در منطقه سیستان موجب کاهش پوشش گیاهی منطقه شد که عدم وجود پوشش مناسب بر سطح خاک و همچنین خشک بودن بستر تالاب هامون موجب شده تا به هنگام وقوع باد، خاک سطحی جدا شده و ذرات گرد و غبار در هوا معلق شود و به این ترتیب توفان‌های گرد و خاک شکل می گیرد این وضعیت سال به سال شدت یافته و تعداد روزهایی که توفان گرد و خاک در آن وجود دارد بیشتر می‌شود.
در سال ۸۶ مطالعه‌ای با عنوان توفان‌های گرد و خاک منطقه سیستان انجام شد که نتایج آن حاکی از افزایش تعداد و شدت توفان‌های گرد و خاک پس از وقوع خشکسالی در منطقه سیستان است به طوری که تعداد روزهای با توفان گرد و خاک در سال ۱۳۷۷ هشت روز بوده و به این تعداد در سال ۱۳۷۸، ۲۵ روز اضافه شده و به ۳۳ روز رسید و در سال ۱۳۸۰ نیز به ۷۴ روز افزایش یافت.
این در حالیست که به گفته رئیس شبکه پایش هواشناسی سیستان و بلوچستان از ابتدای امسال تا کنون بیش از ۱۳۰ روز در زابل همراه با باد، گرد وخاک و توفان سپری شده است و بیشترین میزان غلظت ذرات معلق در هوای این شهر به ۹ هزار و ۷۵ میکروگرم بر مترمکعب یعنی ۶۰ برابر حد مجاز رسید.
قهر طبیعت، کاهش میزان بارندگی و عملی نشدن تعهد کشور افغانستان در خصوص حق آبه رودخانه هیرمند سال هاست که یکی از مهمترین منابع تولید انرژی پاک در سیستان را به مهمترین عامل مخرب سلامتی تبدیل کرده است اما به همان اندازه که کنترل ریزگردها سخت است بهره برداری مثبت از این نعمت خدادادی نیز آسان است فرصتی که اگر در هر جای دیگر دنیا بود به بهترین نحو از آن استفاده می شد.
** تنها یک توربین بادی در سیستان وجود دارد
بررسی‌های علمی محمود اوکاتی عضو هیئت علمی دانشگاه زابل نشان می دهد که وجود بادهای محلی در زابل امکان نصب نیروگاه بادی با توان تولید ۲۰ هزار مگاوات برق یعنی معادل یک‌سوم نیاز برق کشور را دارد.
همچنین غلامرضا سرگلزایی مجری طرح نیروگاههای بادی و خورشیدی سیستان و بلوچستان در مصاحبه با رسانه‌ها عنوان کرد که منطقه سیستان دارای پنج ویژگی؛ تداوم وزش باد در تمام طول سال، جهت باد ثابت و بدون تغییرات زیاد، مسطح بودن زمین و توپوگرافی بسیار اندک و همچنین همجواری با کشورهای متقاضی دریافت برق است که در هیچ جای دنیا این پنج ویژگی در کنار هم برای بهره گیری از انرژی باد فراهم نیست.
با وجود چنین شرایط مناسبی تنها یک توربین بادی در منطقه وجود دارد و بخشی از انرژی مورد نیاز نیروگاههای برق استان از سایر استان ها تأمین می شود که علاوه بر هزینه بر بودن، مشکلات زیست محیطی زیادی را ایجاد می کنند.
این در حالیست که تولید برق بادی انرژی لازم را طبیعت در اختیار انسان قرار می دهد و هیچگونه آلودگی ایجاد نمی کند و همچنین موجب افزایش امنیت انرژی می شود.
**سرمایه گذاری کره ای ها روی بادهای سیستان به کجا رسید؟
عملیات احداث سه نیروگاه بادی با سرمایه گذاری شرکتی از کشور کره جنوبی در منطقه 'میل نادر' سیستان از ابتدای مهرماه سال گذشته با ظرفیت ۱۵۰ مگاوات آغاز شد که بنا به گفته مسئولان از لحاظ حجم و گستردگی بزرگترین نیروگاه بادی کشور محسوب می شود.
اکنون بعد از گذشت یکسال به گفته ماندانا زنگنه مدیرکل جذب و سرمایه گذاری استانداری سیستان و بلوچستان؛ مطالعات بادسنجی این طرح انجام شده و بر اساس این نتایج هم اینک در مرحله طراحی چینش توربین ها قرار دارد.
علاوه بر ۱۰ هزار هکتار از اراضی منطقه میل نادر برای اجرای این طرح که در کریدور بادی بسیار قوی قرار دارد، به گفته هوشنگ ناظری فرماندار زابل ۱۵۰ هکتار از اراضی منطقه 'رامشار' در سیستان نیز برای تولید حدود ۱۵۰۰ مگاوات برق از انرژی بادی در نظر گرفته شده اما تاکنون از این فرصت بهره برداری مناسب انجام نشده است.
انرژی باد یک گزینه با دوام برای تولید برق است، با استفاده از این روش می توان برای افراد زیادی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم شغل ایجاد کرد که خود این موضوع می تواند مانع مهاجرت بسیاری از افراد شود. همچنین در بخش صادرات نیز می توان با توجه به هم مرز بودن با کشورهای خواستار برق فعالیت های زیادی انجام داد.
اکثر محققان معتقد هستند که اولین بار سیستانیان از نیروی مکانیکی باد برای آسیاب بادی استفاده می کردند و اینک می توان از نیروی الکتریکی آن در این سرزمین استفاده کرد.
بادخیزترین زمان سال در این منطقه فصل تابستان است و همچنین بیشترین مصرف انرژی الکتریکی نیز برای مقابله با گرما در همین فصل است، بنابراین هدیه باد سیستان برای مردم به‌جز فرسایش خاک و ایجاد ریزگرد می‌تواند تولید برقی پاک و ارزان باشد.