چندروز پیش مدیرکل امور پژوهش وزارت نفت، بار دیگر از دغدغه‌ای گفت که سال‌هاست میان صنعت و دانشگاه دست‌به‌دست می‌شود؛ اقتصاد دانش‌بنیان...

نفتی ها /فائزه پناهی؛چند روز پیش،در آیین امضای دو تفاهم‌نامه مهم، بار دیگر به موضوعی اشاره شد که سال‌هاست میان دانشگاه‌ها و صنعت دست‌به‌دست می‌شود؛ اقتصاد دانش‌بنیان. هشدار ساده و روشن بود، اگر تفاهم‌نامه‌ها فقط روی کاغذ بمانند، ایران همچنان در چرخه تکراری وعده‌ها گرفتار خواهد شد.

واقعیت این است که بسیاری از تفاهم‌نامه‌ها سرانجامی جز عکس یادگاری ندارند و آیین‌های امضا بارها پررنگ‌تر از آیین‌های اجرا بوده‌اند؛با این حال، ظرفیت دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور در حوزه زیست‌فناوری و صنایع شیمیایی بسیار بالاست و اگر این ظرفیت‌ها به شکل واقعی در قالب کنسرسیوم‌های تخصصی به کار گرفته شوند، می‌توانند حلقه گمشده «خلق ثروت از دانش» را پر کنند؛ کمااین‌که تجربه چین نشان می‌دهد وقتی دانشگاه، صنعت و دولت کنار هم می‌نشینند، نتیجه فقط مقاله علمی نیست بلکه کارخانه‌های فعال و صادرات پایدار هم شکل می‌گیرد.

یکی از مدل‌های پیشنهادی برای بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها، «کنسرسیوم توسعه زنجیره ارزش گازهای همراه» است. این مدل در پروژه‌های پیمانکاری و توسعه فناوری در دنیا بارها امتحان خود را پس داده است. نروژ نمونه‌ای روشن است؛ صنعت نفت دریای شمال این کشور با همکاری دانشگاه‌ها، شرکت‌های خصوصی و بدنه اجرایی، بدون مرزهای دست‌وپاگیر توسعه یافته است. اگر این رویکرد در ایران جدی گرفته شود، می‌تواند گره کور پژوهش‌های بی‌ثمر را باز کند.

به گفته بسیاری از کارشناسان اما امروزه، رقابت اصلی در صنعت جهانی نفت و انرژی دیگر در تجهیزات خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در «فرمول مواد»، «روش‌های تولید» و «نوآوری‌های فرآیندی» جریان دارد. ترکیه نمونه‌ای روشن است؛ کشوری که بدون ذخایر عظیم نفت و گاز، تنها با تکیه بر فرآیند و نوآوری توانسته صادرات تجهیزات انرژی و شیمیایی خود را چند برابر کند.

در این میان اما مسیر خروج از چرخه تکراری وعده‌ها روشن است، تفاهم‌نامه‌ها باید از مرحله نمایش عبور کنند و به اجرا و نتایج ملموس برسند؛ پژوهش‌ها نباید پراکنده باشند و کنسرسیوم‌های تخصصی باید ظرفیت‌های دانشگاه، صنعت و بخش خصوصی را به هم متصل کنند، افزون بر این نگاه به نوآوری باید فراتر از سخت‌افزار باشد، زیرا ارزش واقعی در فرآیندها، نرم‌افزارها و روش‌های تازه تولید نهفته است و سرانجام، بدون شجاعت تغییر مسیر در سیاست‌گذاری و عبور از ساختارهای کهنه، هیچ اصلاحی به نتیجه نخواهد رسید.

در نهایت، آنچه در این سخنان نهفته است، آینه‌ای است که نشان می‌دهد چرا اقتصاد دانش‌بنیان در صنعت نفت ایران هنوز به ثمر نرسیده و تا زمانی که دانشگاه‌ها، صنعت و بدنه اجرایی یکدیگر را تنها در قاب عکس‌های مراسم امضا ببینند، نتیجه‌ای جز تکرار وعده‌ها حاصل نخواهد شد و برنده واقعی روزی مشخص خواهد شد که خروجی این همکاری‌ها نه «خبر»، بلکه «ثروت» و «فناوری» باشد.