نفتی ها /ماجرای ساخت پتروشیمی مازندران این روزها و از زمان کلنگ‌زنی پروژه توسط وزیر کشور در بیستمین روز اسفند حاشیه‌های متعددی به دنبال داشت که همچنان نیز ادامه دارند و هر روز نیز بر دامنه این حاشیه‌ها افزوده می‌شود. رئیس سازمان صمت مازندران درباره بخشی از این پرسش‌ها نکاتی را مطرح کرد.
واکنش‌ها به اجرای این پروژه در اراضی مرتعی حسین‌آباد بهشهر آن‌قدر زیاد بود که علاوه بر جمع‌آوری بیش از ۳۰ هزار امضا برای مخالفت با آن در یک پویش اینترنتی و مطرح شدن در رسانه‌های داخلی و خارجی، اظهارنظرهای چهره‌های برجسته سیاسی، مدیریتی، محیط زیستی و حتی هنری را به دنبال داشت. تا جایی که اخیرا سخنگوی دولت نیز در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران نکاتی را درباره این پروژه و حاشیه‌های ایجاد شده پیرامون آن مطرح کرد تا از نگرانی‌های دوستداران محیط زیست کاسته شود. سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس یازدهم نیز اخیرا در مخالفت با ساخت پتروشیمی مازندران دیدگاه‌هایی را مطرح کرد.
ابهامات پیرامون این پروژه کم نیستند. مخالفان معتقدند که اجرای این طرح محیط زیست حساس و شکننده منطقه را تخریب می‌کند و موافقان طرح بر این باورند که طرح با رعایت همه ضوابط زیست‌محیطی و صنایع سبز اجرا می‌شود تا آسیبی به محیط زیست وارد نشود. مخالفان اجرای این قبیل طرح‌ها و پروژه‌ها در مازندران را به دلایل متعدد کارشناسی برای اقتصاد این استان مفید نمی‌دانند و موافقان می‌گویند این طرح علاوه بر اشتغال‌زایی کلان، به تنهایی چندین برابر ظرفیت‌های صنعتی استان درآمد ایجاد می‌کند. منتقدان بر این باورند که اجرای ضوابط محیط زیستی توسط سرمایه‌گذاران بویژه در مازندران ضمانت اجرایی ندارد و معمولا به بهانه اشتغال با واحدهای آلاینده برخورد نمی‌شود، اما موافقان تأکید می‌کنند که در صورت رعایت نشدن تعهدات محیط زیستی جلوی ادامه فعالیت پروژه گرفته می‌شود.
رئیسی در آخرین جلسه هیأت دولت به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دستور داد موضوع احداث پتروشیمی میانکاله را بررسی و با احصای موارد خلاف قانون و آسیب‌زا برای محیط زیست، سریعاً از اجرای آن جلوگیری کند؛ به این ترتیب ابطال مصوبه دولت قبل درباره این پروژه در دستور کار هیأت وزیران قرار گرفته و به زودی پرونده آن برای همیشه بسته خواهد شد.
در پی این دستور، علی سلاجقه اعلام کرد از نظر دولت کلنگی که برای احداث پتروشیمی میانکاله به زمین زده شده فاقد اعتبار بوده و در واقع معتقدیم کلنگی به زمین زده نشده است و این نکته را هم متذکر شد که «طبق قانون دیگر هیچ کلنگی بدون مجوز محیط زیست بر زمین نخواهد خورد و در اجرای این طرح نیز کوتاه نخواهیم آمد».
در این ارتباط، حسینقلی قوانلو رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران به عنوان یکی از مسئولان موافق با اجرای این پروژه تأکید می‌کند که ساخت پتروشیمی به دلیل مزایایی که دارد حق مردم مازندران است و نگرانی‌هایی که در مخالفان اجرای این طرح دیده می‌شود با توجه به آگاه نبودن عمده مخالفان از ویژگی‌ها و جزئیات این طرح درست نیستند. این مسئول در گفت‌وگو با ایرنا به برخی از پرسش‌های مطرح شده درباره این پروژه پاسخ داد. پاسخ به مسائلی مانند فرآیند مطرح شدن ساخت مجتمع پتروشیمی در شرق مازندران، چشم‌انداز آینده پروژه، اثرگذاری اقتصادی، ارزیابی دیدگاه مخالفان، چراییِ واگذاری زمین و آغاز برخی اقدامات پیش از نهایی شدن ارزیابی زیست‌محیطی و بخش‌هایی از جزئیات مد نظر موافقان ساخت پتروشیمی مازندران در این گفت‌وگو از قول رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران بیان شده‌اند:
پرسش مهم خیلی از مخالفان ساخت پتروشیمی مازندران این است که چرا باید چنین پروژه‌ای در مازندران اجرا شود؟ اصلا چه شد که اجرای چنین طرحی در مازندران مطرح شد؟
ساخت پتروشیمی در مازندران و گیلان از سال ۱۳۹۶ به درخواست برخی مسئولان و نمایندگان وقت مطرح شد. با توجه به این که در استان‌های شمالی اجرای صنایع بزرگ برای مدتی طولانی ممنوع بود و صنایع بزرگ در این استان‌ها نداریم، جلساتی برگزار شد و سپس توافق کردند که اقداماتی برای ساخت پتروشیمی در مازندران انجام شود. چون صنایع پتروشیمی راندمان اقتصادی بالایی دارند و قابلیت اجرا با رعایت نکات زیست‌محیطی نیز در آن‌ها بالاست.
نبود صنایع بزرگ در استان‌های شمالی یک ضعف بزرگ است. صنایع ما عمدتا کوچک و متوسط هستند . بیشترشان را هم صنایع غذایی تشکیل می‌دهند که راندمان بالایی از نظر مالی ندارند. ۴۵ درصد صنایع فعال ما در استان صنایع غذایی هستند. اما پتروشیمی یک صنعت پرسود و اشتغال‌زاست. بر همین اساس برنامه‌ریزی شد تا مقدمات ساخت یک مجتمع پتروشیمی در مازندران انجام شود. نمایندگان با وزیر نفت وقت در این زمینه به تفاهم رسیدند و آقای زنگنه نیز پیرو این تفاهم، درخواستی را به رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست ارائه کرد.
نامه برای درخواست مجوز ساخت پتروشیمی در گیلان و مازندران؟
بله. در آن نامه عنوان شد که با توجه به امکان بهره‌گیری از فناوری‌های نوین می‌توان صنایع پتروشیمی غیرآلاینده را در شمال کشور ایجاد کرد. نام رودسر گیلان و امیرآباد مازندران هم به عنوان مناطق پیشنهادی ساخت پتروشیمی در همان نامه قید شده بود. آقای کلانتری نامه را با یک پی‌نوشت مبنی بر این که با اخذ تعهد از پیمانکار اقدامات لازم انجام شود، به مسئول مربوطه ارجاع داد. یعنی تعهدی گرفته شود که اقدامات زیست محیطی برای ساخت پتروشیمی در مناطق یاد شده رعایت شود.
بیش از یک سال گذشت و با توجه به این‌که شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران مجاز به سرمایه‌گذاری دولتی برای ساخت واحدهای پتروشیمی نیست، اقدام خاصی در این زمینه انجام نشد. پس از هماهنگی با استاندار وقت با رایزنی‌های ایشان از آقای بهزاد محمدی مدیرعامل وقت صنایع ملی پتروشیمی ایران دعوت شد تا در منطقه ویژه اقتصادی امیرآباد کارگروه تسهیل را برگزار کنیم. مدیرعامل وقت صنایع ملی پتروشیمی عنوان کرد که ساخت مجتمع تولید پروپیلن از گاز مورد تایید است. این موضوع به عنوان مصوبه کارگروه تسهیل نیز ثبت شد. اما با توجه به این‌که این شرکت مجاز به سرمایه‌گذاری نیست می‌تواند تا سقف ۲۰ درصد در اجرای پروژه مشارکت کند و برای اجرای کار لازم است که سرمایه‌گذار جذب شود.
استاندار وقت در آن نشست تأکید کرده بود که طی یک ماه ارزیابی‌ها و بررسی‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذار انجام و سرمایه‌گذار انتخاب شود تا مراحل بعدی پروژه نیز ادامه یابد. پس از بررسی‌های لازم با یک سرمایه‌گذار بومی واجد شرایط که چندین کارخانه بزرگ در کشور دارد به تفاهم رسیدیم. سرمایه‌گذار هم اعلام کرد که نیازی به شراکت ندارد و تمام مبلغ ساخت پتروشیمی را خودش تأمین می‌کند. در نهایت تقاضای جواز تأسیس برای سرمایه‌گذار بر مبنای موافقت‌های اولیه صادر شد.
گفتید که در نامه وزیر پیشین محل اجرای پروژه بندر امیرآباد قید شده بود. چه شد که پروژه حالا قرار است در اراضی مرتعی حسین‌آباد اجرا شود؟
درست است. ابتدا با توجه به جمیع جوانب می‌خواستیم در بندر امیرآباد طرح اجرا شود ، اما پس از بررسی‌های اولیه مشخص شد که زمین مورد نیاز برای این پروژه در زمین‌های منطقه ویزه اقتصادی بندر امیراباد وجود ندارد. به همین دلیل با بررسی‌های بیشتر و استعلام‌هایی که انجام شد، زمین ۹۰ هکتاری کنونی انتخاب شد که از سوی اداره کل منابع طبیعی برای اجرای این پروژه به امور اراضی جهاد کشاورزی واگذار شد و در قالب قرارداد برای انجام بقیه مراحل اداری و اجرایی ساخت پتروشیمی مازندران در اختیار سرمایه‌گذار قرار گرفت.
در حال حاضر اقدامات مربوط به پروژه مانند تجهیز کارگاه با همان مجوز اولیه انجام می‌شود؟
مجوز تأسیس گام نخست اجرای یک طرح محسوب می‌شود و پس از آن مراحلی مانند ارزیابی زیست‌محیطی مطرح می‌شوند. در این که طرح مشمول ارزیابی زیست محیطی است تردیدی نیست. در بسیاری از طرح‌ها تجهیز کارگاه انجام می‌شود و بعد مجوز زیست محیطی را صادر می‌کنند. ارزیابی زیست‌محیطی به هر حال برای پروژه‌ای که پروانه بهره‌برداری بخواهد مورد نیاز است.
اما پیش از ارائه گزارش ارزیابی زیست‌محیطی که پروسه‌ای تقریبا طولانی دارد، ابتدا باید مجوزهای اولیه برای پیگیری مراحل بعدی انجام شود. یعنی لازم بود جواز تاسیس را بدهیم. سپس با توجه به موافقت شرکت صنایع ملی پتروشیمی ایران قرارداد بست و باید مکان‌یابی می‌کرد تا پس از در اختیار گرفتن زمین، اقدامات لازم برای دریافت مجوز زیست‌محیطی انجام شود. مجوز اولیه را نیز حفاظت محیط زیست صادر کرد. تجهیز کارگاه را مثل همه پروژه ها می‌تواند انجام دهد. چون حفاظت محیط زیست با کلیات طرح مخالف نیست. یک ارزیابی اولیه کردند و در نهایت تایید شد که مسائل و احتمالاتی مانند اسیدی شدن باران در منطقه با توجه به استفاده از فناوری‌های نوین منتفی است. با برخی اقدامات مانند برداشت آب از دریای خزر هم موافقت شد. البته چند نکته هم مطرح شد که مجری طرح باید در طرح پروژه آن‌ها را اصلاح می‌کرد.
یعنی حفاظت محیط زیست با اجرای پتروشیمی در حسین‌آباد موافق است؟
با کلیات طرح مخالف نیست. البته منظور از مجوز اولیه، گزارش ارزیابی زیست‌محیطی نیست. پس از اقدام برای دریافت مجوز اولیه محیط زیست، اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران اعلام کرد که ساخت پتروشیمی در استان‌های شمالی طبق قانون به مصوبه هیئت وزیران نیاز دارد و صدور مجوز اولیه را منوط به مصوبه هیئت وزیران دانست. اقدامات لازم برای دریافت مصوبه هیئت وزیران انجام شد و طرح توانست از هیئت وزیران نیز مصوبه بگیرد.
در هر صورت طی جلسه‌ای که در مجلس با نایب رئیس مجلس و معاون سازمان محیط زیست برگزار شد صورت جلسه کردند و در بند یک نوشتند مجوز اولیه محیط زیستی مورد تایید است و برای تحویل زمین اقدام شود. بعد از آن آقای تجریشی معاون وقت سازمان حفاظت محیط زیست در نامه‌ای نوشت تحویل زمین بلامانع است.
مرحله بعدی انتخاب زمین بود که انجام شد. چون مجوز ارزیابی زیست‌محیطی باید پس از انتخاب زمین صادر شود. تا زمین مشخص نشود سرمایه‌گذار نمی‌تواند برای دریافت مجوز ارزیابی زیست‌محیطی اقدام کند. چون ارزیابی زیست‌محیطی باید برای مکان و با در نظر گرفتن ویژگی‌های مختلف آن منطقه بررسی شود. مسائل تخصصی و متعددی مانند وزش باد، بارندگی‌ها، سطح آب‌های زیرزمینی، شرایط خاک و بسیاری از نکات دیگر در این مرحله باید بررسی شوند که نیازمند مشخص شدن زمین هستند.
اما نزدیکی محل مد نظر برای ساخت پتروشیمی مازندران با تالاب میانکاله از نگاه منتقدان یک چالش و مانع جدی برای اجرای این طرح است.
اتفاقا همه این ضوابط هم رعایت شده است و ساخت پتروشیمی هیچ منافاتی با ضوابط و مقررات مربوطه ندارد. اگر در حریم تالاب باشد که اصلاً حق نداریم مجوز اولیه را صادر کنیم. در این طرح رعایت فاصله‌های قانونی با تالاب لحاظ شده است.
طبق قانون، پروژه باید از تالاب و حریم تالاب ۱۵۰۰ متر فاصله داشته باشد. از مرز تالاب میانکاله تا محل ساخت تأسیسات مجتمع حدود ۱۲ کیلومتر و تا انتهای محدوده زمین ۹۰ هکتاری حدود ۴.۲ کیلومتر فاصله وجود دارد. یعنی زمین واگذاره شده ربطی به حریم تالاب ندارد.
منتقدان پروژه هم می‌دانند که این ۹۰ هکتار در حریم تالاب قرار ندارد. اما نگران آلایندگی این مجتمع صنعتی بزرگ و سرایت آلودگی‌ها به خاک، آب و هوای منطقه هستند که میانکاله هم بخشی از آن است. ضمن این که برای سلامتی ساکنان مناطق اطراف نیز اظهار نگرانی می‌کنند.
حرف ما این است که آلایندگی این مجتمع قابل کنترل است. اصلا پتروشیمی در دسته صنایع سبز جهان قرار دارد. در کشور ما هم بین ۵۰ تا ۶۰ درصد صنایع سبز را واحدهای پتروشیمی تشکیل می‌دهند. جزیره جورانگ در سنگاپور قلب تولید مواد پتروشیمی جهان است. دور تا دورش دریاست و بیشتر از ایران مواد پتروشیمی تولید می‌کند. آن هم در کشوری که انداختن آدامس در خیابان صد دلار جریمه دارد. این فناوری‌های نوین کمک کرده تا پتروشیمی هم در دسته صنایع سبز و غیرآلاینده قرار بگیرد.
من از پنج کارخانه کوره بلند فولاد در اروپا از جمله کشورهای لهستان و اسپانیا بازدید کردم که در دل جنگل فعال هستند. چطور آن‌ها در دل جنگل‌ها کارخانه فولاد می‌سازند و می‌توانند محیط زیست‌شان را حفظ کنند، ولی ما نمی‌توانیم؟
اتفاقا این پرسشی است که دوستداران محیط زیست هم نسبت به آن دغدغه دارند. یعنی این‌که ضمانت اجرایی تعهدات محیط زیستی در این پروژه چیست؟
به هر حال در فرآیند اجرای این طرح تمام تعهدات ارزیابی زیست‌محیطی توسط سازمان محیط زیست از مجری اخذ می‌شود. این اطمینان را می‌دهیم که با اجرای این مجتمع مشکلی برای منطقه پیش نیاید.
با این حال موارد زیادی از متعهد نبودن واحدهای صنعتی استان به ضوابط محیط زیستی دیده شده که بارها چالش‌هایی را ایجاد کرد. منتقدان ساخت پتروشیمی مازندران متعهد نبودن برخی از این واحدها به ضوابط محیط زیستی را معیار قرار می‌دهند.
اگر هم چنین مواردی وجود داشته باشد معمولا با ورود دستگاه‌های نظارتی جلوی ادامه آلایندگی گرفته می‌شود. با این حال مسأله این است که پتروشیمی‌های ما در کشور آلاینده نیستند و اکثرا در دسته صنایع سبز قرار دارند. در مقایسه با بسیاری از صنایع فعال استان، پتروشیمی اصلا آلاینده نیست. ضمن این‌که نمی‌توان منکر شد که هر صنعتی در هر نقطه‌ای از جهان که باشد ممکن است مقداری آلایندگی داشته باشد. اما پس از در نظر گرفتن همه ضوابط محیط زیستی هزینه‌فایده می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که اجرای طرح بهتر از اجرا نشدن آن است. مگر کشاورزی ما آلاینده نیست؟ باید مسائل زیست محیطی زیر نظر سازمان‌های مرتبط رعایت شود. این پروژه هم حتما با دریافت ارزیابی زیست‌محیطی اجرا می‌شود. اطمینان می‌دهیم به مردم که پتروشیمی مازندران مشکلی برای محیط زیست منطقه ایجاد نمی‌کند.
به جز مسائل محیط زیستی که عامل مخالفت تعداد زیادی از افراد با این پروژه است، گروهی از منتقدان نیز معتقدند که صنایع پتروشیمی باید در نزدیکی زنجیره مرتبط ایجاد شوند و حلقه‌های این زنجیره در مازندران وجود ندارد. بنابراین نمی‌توان روی درآمدزایی آن و کاربردی بودن‌اش حساب کرد.
برای این موضوع نیز تمهیدات و آینده‌نگری‌های لازم اندیشیده شده است. محصول این واحد پتروشیمی پروپیلن است که یکی از اصلی‌ترین محصولات پایه پتروشیمی در جهان محسوب می‌شود. این محصول نوعی گاز است که باید به جایی منتقل شود تا پس از تبدیل شدن به پلی‌پروپیلن کاربرد بیشتری داشته باشد. به دنبال این هستیم که در همین مجموعه تبدیل پروپیلن را به پلی‌پروپیلن انجام شود تا آورده بیشتری داشته باشد.
نکته دیگر این‌که در مصوبه هیئت وزیران عنوان شده با احداث خط لوله تا دامغان توسط بخش دولتی، محصول تولید شده در این مجتمع به واحدهای پرمصرف در مناطق مرکزی کشور برسد. برای اجرای خط لوله هم قرار نیست آسیبی به محیط زیست برسد. بلکه خط انتقالی در همان خط لوله گاز دامغان-کیاسر-ساری که چند سال پیش اجرا شد و به بهره‌برداری رسید ایجاد می‌شود تا با سرمایه‌گذاری دولتی، پروپیلن تولیدی پتروشیمی مازندران به این مقصد برسد.
به خط لوله گاز دامغان-مازندران اشاره کردید که قرار بود گاز مورد نیاز نیروگاه نکا را تأمین کند، اما این امر هنوز محقق نشد. یک موضوع مهم تأمین گاز مورد نیاز این واحد پتروشیمی است. همه می‌دانند مازندران در تأمین گاز برای نیمه دوم سال با مشکل جدی مواجه است. همین زمستان گذشته به جز نیروگاه نکا چندین واحد صنعتی استان برای صرفه‌جویی در مصرف گاز و جلوگیری از قطع شدن گاز مشترکان خانگی مجوز مازوت‌سوزی دریافت کردند. منتقدان پروژه می‌گویند چه تضمینی برای تأمین گاز این واحد پرمصرف وجود دارد؟
مصرف گاز این واحد پتروشیمی که چهار سال دیگر به بهره‌برداری می‌رسد حدود پنج میلیون متر مکعب است. تا آن زمان زیرساخت‌های تأمین گاز استان قطعا افزایش می‌یابد. برخی از مخالفان پروژه می‌گویند مقرون به صرفه نیست که گاز از جنوب تا شمال انتقال یابد تا در پتروشیمی مورد استفاده قرار گیرد و به محصولی دیگر تبدیل شود. اما قرار نیست که همه ظرفیت‌های اقتصادی اینچنینی در یک نقطه باشد. مردم شمال هم حقی از این سرمایه‌گذاری‌ها دارند.
گروهی هم می‌گویند این طرح اقتصادی نیست. قطعا سرمایه‌گذار بخش خصوصی بیشتر از دولت قدر سرمایه‌اش را می‌داند. اگر طرح اقتصادی نباشد دلیلی ندارد که وارد شود. این پروژه جزو طرح‌های اقتصاد مقاومتی وزارت نفت و یکی از طرح‌های دانش‌بنیان شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران است. نمی‌دانیم چرا هر بار تلاش می‌شود حرکت توسعه‌ای در استان‌های شمالی شکل بگیرد با چنین مخالفت‌هایی مواجه می‌شویم.
به هر حال پاسخ‌های مطرح شده با توجه به تجربه‌های متعددی که در استان وجود دارد، از نگرانی‌های منتقدان پروژه نمی‌کاهد.
ما اطمینان داریم که این پروژه به شکلی نیست که منتقدان و مخالفان آن تصور می‌کنند. این اطمینان را هم می‌دهیم که یک مجموعه اقتصادی بزرگ و درآمدزا با کمترین چالش‌های محیط زیستی در این منطقه ایجاد می‌شود. هم در دولت پیشین و هم در دولت کنونی مسئولان به این نتیجه رسیدند که در مازندران سرمایه‌گذاری برای ایجاد صنایع بزرگ داشته باشند تا بخشی از محرومیت‌های استان برطرف شود. آگاه شدن جامعه از جزئیات مفید و مناسب این پروژه ضروری است. قطعا بخشی از مخالفت‌ها به دلیل نداشتن اطلاعات کافی درباره آن است.
کل سرمایه‌گذاری صنعت استان در یک سال گذشته پنج هزار میلیارد تومان بود، اما با این پروژه به تنهایی ۸۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری می‌شود. ۵۰۰ میلیون دلار حداقل فروش سالانه محصولات این واحد است. یعنی دو برابر ارزش اقتصادی صادرات استان در سال گذشته محصول تولید می‌کند.
به این مزایا باید آورده آن برای استان در بخش مالیات و دارایی‌ها را نیز افزود. طی دو سال اخیر شرکت فولاد مبارکه چهار هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان مالیات پرداخت کرد که کل این درآمد به استان مبدأ برگشت. اما کل درآمد مالیاتی مازندران ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان است که شاید حدود هزار میلیارد تومان ان از صنایع باشد. به دلیل وجود نداشتن چنین صنایع بزرگ در مازندران، این استان از این درآمدها محروم است. ضمن این که فعالیت این قبلی واحدها در یک استان گردش نقدینگی بانک‌های استان را افزایش می‌دهد.
صنعت و اشتغال استان‌های شمالی باید از این فرصت‌ها بهره‌مند شوند. کسی نمی‌تواند منکر شود که روز به روز تعداد شاغلان کشاورزی ما پایین می‌آید. اگر برای این میزان مشاغل که کم می‌شوند جایگزین نداشته باشیم با مشکلات جدی مواجه خواهیم شد. شاید اگر خدمات و زیرساخت‌ها و رونق گردشگری در غرب مازندران را در شرق استان هم داشتیم چنین پیشنهادی نمی‌دادیم. شرق مازندران نرخ بیکاری بالایی دارد. نه مانند غرب استان از گردشگری بهره می‌برد و نه مانند مناطق مرکزی همچون آمل از صنایع بهره برده است. واقعیت این است که در استان شرکت‌های بزرگ صنعتی که ثروت و اشتغال ایجاد می‌کنند نداریم و این ضعف بزرگ توسعه‌ای مازندران است./ایرنا