نقتی ها /هفته گذشته مهمترین طرح دولت دوازدهم در صنعت نفت افتتاح شد. خط لوله گوره به جاسک که با صرف هزینه یک و نیم میلیارد یورویی ساخته شد و ظرفیت انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام را دارد.
مبداء این خط لوله منطقه گوره شهرستان گناوه استان بوشهر است که پس از عبور از استان‌های بوشهر، فارس و هرمزگان، از ۶۰ کیلومتری غرب شهر جاسک به ترمینال و تأسیسات دریایی صادرات و واردات که در آینده احداث خواهد شد متصل می‌شود.بدون شک این پروژه که فرایند ساخت آن به طور رسمی از سال ۹۷ شروع شد استراتژیک‌ترین و بزرگترین پروژه دولت یازدهم و دوازدهم در جهت افزایش فروش نفت خام است.
افتتاح زودهنگام پروژه با یک سوم ظرفیت
آنچه که در اجرای این طرح تعریف شده است، خط لوله گوره جاسک با استفاده از پنج تلمبه‌خانه بین‌راهی و دو ایستگاه توپکرانی و همچنین ۱۱ پست جریان برق و خطوط انتقال برق به طول تقریبی ۱۸۰ کیلومتر جهت دور زدن تنگه هرمز، آمادگی لازم جهت انتقال یک میلیون بشکه نفت خام را پیدا می‌کند. البته تمام فازهای مشخص شده در افتتاحیه هفته گذشته آماده نبودند و افتتاح زودهنگام طرح موجب استفاده حداقلی از ظرفیت خط لوله شده است. بنا بر اظهارات مسعود کرباسیان، مدیرعامل شرکت ملی نفت، از بین ۵ تلمبه‌خانه تعریف شده برای این خط لوله، تنها تلمبه‌خانه شماره ۲ در روز افتتاح آماده بهره‌برداری و پمپاژ نفت بود. همانطور که تورج دهقانی مدیرعامل شرکت متن نیز در افتتاحیه لوله اذعان کرد ۸۵ درصد پروژه تکمیل شده است و به دلیل همین نقص‌ها ظرفیت انتقال نفت خام در روز افتتاح ۳۰۰ هزار بشکه (یک سوم ظرفیت) اعلام شد.(در شکل زیر مسیر خط لوله و تجهیزات آن مشخص شده است).
تمرکز زدایی از تنها پایانه صادراتی نفت خام، مهمترین هدف خط لوله
مهمترین مزیت این پروژه تبدیل شدن منطقه جاسک به یک پایانه صادراتی نفتی است. تا پیش از این تقریباً ۹۳ درصد فروش نفت خام ایران تنها از طریق جزیره خارک امکان‌پذیر بود. جزیره‌ای که به دلیل موقعیت فوق‌العاده حساس و استراتژیک خود، نزدیک به ۴۰۰ بار در طول دفاع مقدس مورد حمله دشمن بعثی قرار گرفت و پس از سال‌های جنگ نیز همواره دغدغه افزایش پایانه‌های صادراتی نفت کشور و تمرکززدایی از این پایانه وجود داشت. بنابراین بوسیله این خط لوله دیگر وابستگی به تنگه هرمز تهدیدی برای صادرات نفت و اقتصاد ایران نخواهد بود.
همچنین با انتقال نفت خام به جاسک مسیر رفت و برگشت مشتریان نفت ایرانی حدوداً ۱۸۰۰ کیلومتر کوتاه‌تر می‌شود و همین امر سبب کاهش قیمت ۲۰ سنتی هر بشکه نفت خام خواهد شد که می‌تواند مزیت نسبی ایران را در بازارهای جهانی افزایش دهد.
یکی از ویژگی‌های این خط لوله، آن است که علاوه بر نفت ترش، امکان انتقال میعانات گازی نیز از طریق این خط لوله فراهم می‌شود. امکان انتقال میعانات گازی به شرق تنگه هرمز و تولید محصولات پایین دستی از این خوراک در پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه های منطقه مکران دستاورد اقتصادی مهم دیگری از ساخت این خط لوله است. در حال حاضر اوضاع میعانات گازی ایران، با توجه به تعلل‌های چندین ساله ساخت پالایشگاه‌های میعانات گازی سیراف، چندان خوب نیست. طبق آمارها روزانه حدود ۲۰۰ هزار بشکه مازاد میعانات گازی در کشور وجود دارد که به دلیل شرایط خاص نگهداری آنها مزیت نسبی‌شان در بازار از بین خواهد رفت.
توسعه سواحل استراتژیک مکران
از دیگر مزایای مهم این خط لوله پتانسیل توسعه متوازن شهرهای ساحلی استان سیستان بلوچستان است. در اکثر کشورهایی که از نعمت سواحل دریایی برخوردارند، حدود ۵۰ الی ۸۰ درصد جمعیت در شهرها و استان‌های ساحلی ساکن می‌شوند؛ این در حالی است که در ایران تنها ۸ درصد جمعیت کشور در استان‌های همجوار سواحل جنوبی کشور ساکن شده‌اند و این استان‌ها از محرومیت بالایی برخوردارند.
در این میان بندر جاسک و شهر مکران که از موقعیت تجاری خوبی در کنار سواحل دریا عمان و اقیانوس هند برخوردار هستند همچون گنج پنهانی برای صنعت نفت و اقتصاد ایران است. خط لوله گوره جاسک را می‌توان بزرگترین قدم برای احصای این گنج پنهان شمرد.
در پی همین پروژه حدود ۱۰ هزار اشتغال پایدار برای بومیان و ساکنین مناطق ایجاد می‌شود.در صورتی که تکمیل زنجیره ارزش بوسیله احداث پتروشیمی‌ها و پتروپالایشگاه‌ها در این منطقه اتفاق بیافتد شاهد آمارهای بالاتری در اشتغال محلی خواهیم بود.
خودکفایی ساخت خط لوله در دل سنگین‌ترین تحریم‌ها
یکی دیگر از نقاط قوت این طرح تکیه بر توان داخلی و خودکفایی در تأمین ۹۵ درصد قطعات و خط لوله است. به گفته تورج مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت ایران خط لوله در حالی افتتاح شد که در سال ۹۸ به دلیل نبود امکان تأمین ورق و لوله ناشی از تحریم‌های اقتصادی و به‌دلیل امتناع طرف‌های خارجی از تعهدهای خود، ساخت لوله آغاز نشده بود و با همکاری همکاران فنی و مهندسی این شرکت با شرکت‌های داخلی و پس از ۶ ماه تلاش، در خرداد ۹۸ امکان تولید لوله ترش ۱۰۰ درصد ایرانی فراهم شد.
به‌منظور تأمین لوله‌های مورد نیاز طرح احداث خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسک، برای نخستین بار تولید شمش، تختال و ورق متناسب با استانداردهای مورد نیاز از سنگ معدن آهن فراهم و این زنجیره با تولید شمش، ورق و لوله طبق استانداردهای روز دنیا (APL L5)و(NACE) در سه کارخانه بزرگ کشور در استان‌های اصفهان و خوزستان ایجاد شد. گفتنی است استفاده حداکثری از ظرفیت‌های داخلی موجب صرفه‌جویی حدوداً ۵۰۰ میلیون یورویی در فرایند احداث خط لوله شده است.
بنابراین ساخت این پروژه سنگین و پروژه‌های داخلی مشابه مثل ستاره خلیج فارس با استفاده از ظرفیت تمام ایرانی در دل سنگین‌ترین تحریم‌ها، مصداق بارز توانایی ملی و خنثی‌سازی تحریم‌ها می‌باشد.
نگاه حداقلی یا حداکثری نسبت به خط لوله گوره جاسک؟
با وجود تمام مزایای خط لوله گوره جاسک، یکی از نکاتی که ظرفیت حداکثری این طرح را تهدید می‌کند، توقف در خام فروشی نفت است. هرچند برخی از کارشناسان از ابتدای تصویب خط لوله معتقد بودند این طرح هم در ادامه رویکرد تمایل دولت دوازدهم به خام فروشی تعریف می‌شود و با صرف این هزینه می‌توان طرح‌هایی در راستای تکمیل زنجیره ارزش نفت خام، و یا توسعه میادین مشترک غرب کارون پیش برد، ولی تعریف پروژه‌هایی از جمله ۳ پتروپالایشگاه به ظرفیت مجموعاً یک میلیون بشکه در سواحل مکران و منطقه جاسک، امیدها را برای تعریف پروژه‌های اینچنینی در این مناطق زنده کرد.
با این وجود این نگرانی وجود دارد که در آینده نیز با انتخاب مسیر نسبتاً راحت فروش نفت خام بوسیله این خط لوله، طرح‌های تکمیلی زنجیره ارزش نفت خام، از جمله پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها به دست فراموشی سپرده شوند که امید است با تغییر رویکرد وزارت نفت در دولت آینده این اتفاق نیافتد.
لازم به ذکر است که با حرکت به سمت زنجیره ارزش نفت خام، میزان اشتغال و ارزش افزوده فراورده‌ها به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند که همین، باعث ایجاد تسریع روند توسعه سواحل مکران می‌شود. بررسی اشتغال‌زایی پروژه‌های پالایشی و پتروشیمیایی اجرا شده در کشورهای دیگر و همچنین پروژه‌هایی مثل احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نشان می‌دهد طی دوره ساخت و بهره‌برداری، به ازای هر ۲۵۰ هزار بشکه ظرفیت پالایشی به طور متوسط ۱۲ هزار به طور مستقیم و ۲۰ هزار نفر به طور غیر مستقیم مشغول به کار می‌شوند. داده‌ها نشان می‌دهد هر چه به سمت تکمیل زنجیره ارزش پایین‌دست فرآورده‌های پتروشیمیایی حرکت کنیم، میزان اشتغال‌زایی بیشتر خواهد بود. بنابراین احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها با استفاده از ظرفیت خط لوله گوره جاسک می‌تواند باعث اشتغال گسترده و توسعه استان‌های جنوبی، از جمله استان‌های سیستان بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، فارس و کهگیلویه و بویراحمد بشود./مهر